Komputer və Smartfonlarımızı zərərli proqramlara qarşı necə qorumalıyıq?

1. Antivirus və Antimalware proqramlarının istifadəsi mütləqdir 

a. Antivirus və Antimalware Seçimi

• Zərərli proqramlara qarşı mübarizə aparmaq üçün güvənilir bir antivirus və antimalware proqramı quraşdırın. Norton, Kaspersky, Bitdefender, və ESET kimi tanınmış proqramlar geniş təhlükəsizlik funksiyaları təklif edir.
• Antimalware proqramı, xüsusilə spyware və ransomware kimi xüsusi təhlükələrə qarşı daha yaxşı mübarizə apara bilir.

b. Düzgün konfiqurasiya və yeniləmələr

• Təhlükəsizlik proqramınızın avtomatik yenilənməsini və real vaxt monitorinqini aktivləşdirin. Bu funksiyalar zərərli proqramların dərhal aşkarlanmasına və bloklanmasına kömək edir.
• Bəzən antivirus proqramları köhnə virus məlumat bazalarını istifadə edərək yenilənmədən kənarda qalır. Buna görə, hər həftə əl ilə yeniləmə yoxlanışı edə bilərsiniz.

2. Proqramları və Əməliyyat sistemini yeniləmək laızmdır.

a. Vaxtında yenilənmələri edin ki, sonra deməyin ki, virus bulaşdı

• Windows, macOS və Linux kimi əməliyyat sistemlərindəki təhlükəsizlik boşluqları tez-tez yenilənir. Bu yeniləmələri tətbiq edərək təhlükəsizliyinizi artırın.
• Tətbiqlərinizdə (Adobe Reader, Chrome, Office və s.) yeniləmələrin avtomatik tətbiq edilməsinə imkan verin, çünki onlar da təhlükəsizlik boşluqlarına qarşı həssas ola bilər.

b. Komputerdəki firewall və VPN tətbiq etmək lazımdır.

• Əlavə təhlükəsizlik üçün fərdi bir firewall qurmaq mümkündür. Bu, internetdən gələn şübhəli hərəkətləri bloklaya bilər.
• VPN (Virtual Şəxsi Şəbəkə) istifadə edərək onlayn fəaliyyətinizi şifrələyin. VPN təminatçıları ilə işləyən əlaqələr, şəxsi məlumatlarınızı qoruyur və trafikinizin izlənməsinin qarşısını alır.

3. Ehtiyatlı davranış və şübhəli linklərdən uzaq durmaq lazımdır.

a. Mesaj və imeylə diqqətlə yanaşın

• Tanımadığınız mənbələrdən gələn imeyl və mesajlara diqqətli yanaşın. Şübhəli linklərə tıklamayın və əlavə olunan faylları açmayın.
• Məsələn, bir imeyl-də “Hesabınız təhlükə altındadır, dərhal tıklayın” kimi cümlələr varsa, bu, phishing cəhdi ola bilər.

b. Sosial mühəndislik hücumlarına qarşı tez-tez təlimlənin

• Sosial mühəndislik hücumları insanlar üzərində təsir göstərərək onlardan şəxsi məlumatları əldə etməyə çalışır. Bu səbəbdən, təhlükəsizlik biliklərini daim artırmaq vacibdir.
• Məsələn, “Tanıdığınız bir dostunuz sizə təcili yardım üçün pul istəyən mesaj göndərirsə, əvvəlcə dostunuzla başqa vasitələrlə əlaqə saxlayaraq məlumatı doğrulamağa çalışın.”

4. Güclü şifrələrdən istifadə və şifrə menecerləri haqqında

a. Güclü və Mürəkkəb Şifrələr yaradın ki, sonradan peşmançılıq olmasın

• Müxtəlif simvollardan, hərflərdən və rəqəmlərdən ibarət mürəkkəb şifrələr seçin. Məsələn, bir parol belə ola bilər: fR7#2p$Q!jW.
• Hər hesab üçün fərqli parollar yaradın və “123456” və ya “password” kimi sadə parollardan çəkinin.

b. Şifrə menecerləri istifadə edin

• Şifrə menecerləri parollarınızı güvənli şəkildə saxlamağa və avtomatik doldurma funksiyaları ilə onları asanlıqla idarə etməyə imkan verir. LastPass, Bitwarden və ya KeePass kimi proqramlar geniş yayılmışdır.

5. Firewall aktivləşdirmək və şəbəkə təhlükəsizliyi

a. Komputerlərinizə firewall aktiv edin

• Əməliyyat sisteminizin quraşdırılmış firewall funksiyasını aktivləşdirin. Bu, kompüterinizin şübhəli girişlərdən qorunmasını təmin edir.
• Əlavə olaraq, router’ınızın firewall quruluşunu da yoxlayın və daha güvənli şəbəkə mühitini təmin etmək üçün düzgün parametrləri tətbiq edin.

b. Guest şəbəkəsi yaratmaq laızmdır

• Evdə istifadə olunan Wi-Fi şəbəkəsində qonaqlar üçün ayrı bir “Guest” şəbəkəsi yaradın. Beləliklə, əsas şəbəkənizi daha güvənli saxlamış olarsınız.

6. istifadəçi  hüquqlar və məhdudlaşdırılmış İcazələr

a. Proqramlara məhdud icazə verin

• Hər proqramın lazımi qədər icazəyə malik olmasını təmin edin. Yalnız tələb olunan icazələri verin, məsələn, bir tətbiqin kameraya və ya mikrofona girişi varsa, istifadə edilmədiyi zaman bu icazələri bağlayın.
• Android və iOS cihazlarında tətbiq icazələrini idarə edin və hər hansı bir tətbiqə həddindən artıq icazələr verməyin.

b. Administratorlar üçün olan  hüquqlarını  məhdudlaşdırın

• Günlük istifadə üçün əsas istifadəçi hesabı yaradın və administrator hüquqlarını yalnız lazım olduqda istifadə edin. Bu, zərərli proqramların sistemə tam nəzarət əldə etməsinin qarşısını alır.

7. Backup edin ki, sonra qapı-qapı gəzməyin ki, fayllar getdi

a. Ehtiyat Nüsxə Yaradın

• Zərərli proqramların, xüsusən də ransomware hücumlarının qarşısını almaq üçün müntəzəm olaraq məlumatların ehtiyat nüsxələrini saxlayın. Ehtiyat nüsxələri xarici bir disk və ya bulud yaddaşında saxlayın.
• Ən vacib sənədlər üçün avtomatik ehtiyat nüsxələmə xidmətlərindən (məsələn, Google Drive, Dropbox və ya OneDrive) istifadə edə bilərsiniz.

b. Backup planını test edin

• Backup ilə bərpa prosesini test edin ki, kritik anlarda problemlərdən tez qurtula biləsiniz.

8. VPN-dən İstifadə və onlayn təhlükəsizlik

a. VPN Seçimi

• İnternetə bağlı olduqda VPN (Virtual Şəxsi Şəbəkə) istifadə edin. VPN, trafikinizi şifrələyərək şəxsi məlumatlarınızı üçüncü tərəflərdən qoruyur.
• VPN seçərkən, ExpressVPN, NordVPN, və ya Surfshark kimi tanınmış xidmətlərdən istifadə etməyə çalışın.

b. Onlayn İzlənməyə qarşı addımlar Atın

• İnternetdə anonimlik təmin etmək üçün brauzerinizin Do Not Track funksiyasını aktivləşdirin və təhlükəsizlik əlavələrindən (məsələn, HTTPS Everywhere, uBlock Origin) istifadə edin.

Bu geniş tədbirləri tətbiq edərək zərərli proqramlara qarşı güclü müdafiə təmin edə bilərsiniz. Təhlükəsizlik hər zaman diqqət tələb edir, ona görə də mütəmadi olaraq bu tədbirləri yenidən nəzərdən keçirin.