Linux öyrənmək istəyirsinizsə, ilk öncə qorxunuzu bir kənara qoymalısınız, çünki Linux düşündüyünüz qədər çətin deyil və zamanla hər şey sizə daha aydın olacaq. Əvvəlcə bilməlisiniz ki, Linux-un əsasları sizi texnologiyanın təməlinə daha yaxınlaşdırır.
Qrafik mühitlərdən fərqli olaraq, Linux sizə sistemin içində baş verənləri daha yaxşı başa düşmək imkanı yaradır. Öyrənməyə başlayarkən ilk addım bir Linux paylanması seçməkdir və bu seçim sizin məqsədinizdən asılıdır. Yeni başlayanlar üçün Ubuntu, Linux Mint və Fedora kimi istifadəçi dostu distrolar tövsiyə olunur.
Bəs necə yoxlaya bilərik?
Bu sistemləri kompüterinizə əsas sistem kimi yükləmədən əvvəl VirtualBox və ya VMware kimi virtual maşınlarda sınaya bilərsiniz. Terminal istifadəsi sizi qorxutmamalıdır, çünki əmrlərlə işləmə sistemi başa düşmək üçün əla yoldur. İlk olaraq pwd, cd, ls, mkdir, touch, rm, cp, mv kimi əsas fayl əmrlərini öyrənməyə başlayın. Sonra sistemin fayl quruluşunu tanımağa çalışın, çünki Linux-da hər şey bir fayldır. /home, /etc, /var, /usr və digər qovluqların nə üçün istifadə edildiyini öyrənin. Paket menecerləri Linux-un can damarıdır, ona görə də apt, dnf, yum, pacman kimi alətləri öyrənmək çox vacibdir. Proqramları necə quraşdırmaq, yeniləmək və silmək lazım olduğunu bilməlisiniz. Linux sistemində icazələr və istifadəçi idarəsi çox önəmlidir, çünki bu, sistem təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edir. chmod, chown, usermod, adduser, deluser kimi əmrlər bu sahədə sizə kömək edəcək. Sistemi daha dərindən başa düşmək üçün proses idarəsi və xidmətlərlə işləməyi öyrənin. ps, top, htop, systemctl, service, kill kimi əmrlər vacib gündəlik alətlərdir. Hər bir Linux istifadəçisinin bilməli olduğu bir digər sahə log faylları ilə işləməkdir. /var/log/ altındakı log faylları sizə sistemdə baş verənlər haqqında detallı məlumat verir. Əmrlərin man səhifələrini (man ls, man ps) oxuyaraq hər bir komandanın detallı funksiyalarını öyrənə bilərsiniz. Script yazmağı öyrənmək sizin inkişafınızı sürətləndirəcək, çünki BASH scripting vasitəsilə avtomatlaşdırma imkanları əldə edirsiniz. İlk olaraq sadə scriptlər hazırlayaraq terminal əmrlərini birləşdirin və zamanla daha mürəkkəb strukturlara keçin. Cron ilə avtomatik iş cədvəlləri qurmağı öyrənin, bu sizin sistem idarəetmə biliklərinizi praktikaya keçirməyə yardım edəcək. Linux-da şəbəkə ilə işləmək də önəmlidir, çünki bir çox hallarda serverlərlə və uzaq sistemlərlə işləməli olacaqsınız. ping, netstat, ss, ip, nmcli, nmap kimi alətlər şəbəkə problemlərini başa düşmək və həll etmək üçün istifadə olunur. SSH vasitəsilə uzaq sistemlərə qoşulmağı və orada əmrlərlə işləməyi öyrənin. Linux-da ehtiyat nüsxə alma alətləri ilə tanış olun, məsələn rsync, tar, dd kimi proqramlarla backup əməliyyatları həyata keçirin. Fayl sistemləri haqqında anlayış əldə edin və mount, umount, df, du, lsblk, fdisk kimi alətlərlə disk idarəsini öyrənin. Kernel, init sistemi, runlevel-lər və systemd haqqında ümumi biliklərə sahib olmaq sizi irəli səviyyəyə daşıyacaq. UFW, iptables, firewalld kimi alətlərlə firewall konfiqurasiyasını öyrənin. SELinux və AppArmor kimi təhlükəsizlik mexanizmlərini araşdırmaq da faydalı olacaq. Sistem jurnal qeydlərinin monitorinqi üçün journalctl aləti ilə tanış olun. Təhlükəsizlik mövzusunda fail2ban, auditd və clamav kimi vasitələri yoxlayın. Öyrəndiklərinizi real sistemlərdə tətbiq edin və şəxsi lab mühitləri quraraq təcrübə qazanın. Açıq mənbəli layihələrdə iştirak etməklə həm təcrübə, həm də real dünya bilikləri əldə edə bilərsiniz. Linux forumlarında və icmalarda aktiv olun, çünki başqalarının problemlərini oxumaq və həll yollarını araşdırmaq sizin də biliklərinizi artıracaq. Rəsmi kitabları oxumaq və layihə saytlarında yerləşdirilən manual-ları izləmək hər zaman daha dəqiq və güncəl bilik əldə etməyə kömək edəcək. Hər gün kiçik də olsa, yeni bir şey öyrənməyə çalışın və bu prosesi vərdişə çevirin. Əgər məqsədiniz peşəkar sistem administratoru olmaqdırsa, LPIC-1, RHCSA kimi beynəlxalq sertifikatlara hazırlaşmaq faydalı olacaq. Bu yolda davamlılıq, təcrübə və öyrənməyə açıq olmaq əsas prinsiplərdir. Hər zaman qorxmadan sına, sil, qur və yenidən öyrən. Linux-un gücü sadəlikdə və azadlıqda yatır. Qrafik interfeysə bağlı qalmadan sistemin dərinliklərinə enməyə çalış. Hər problemdən sonra öyrəniləcək yeni bir dərs var. Linux ilə işləmək sadəcə texniki bacarıq deyil, eyni zamanda bir düşüncə tərzidir. Öyrəndikcə görəcəksiniz ki, sistemdə nə qədər çeviklik və güc var. Qorxmadan başla, çünki bu yolun sonunda həm bilik, həm də peşəkar bacarıqlar sizi gözləyir. Sonda unutmayın ki, hər ustad da bir zamanlar yeni başlamışdı. Sizin üçün də bu başlanğıcın sonu uğurla nəticələnə bilər.
