Linux-distrolarda qovluq və fayl icazələri

Linux fayl və qovluq icazələri, fayl və qovluqlara hansı istifadəçilərin hansı səviyyədə daxil ola biləcəyini və ya onları necə idarə edə biləcəyini müəyyən edən bir sistemdir. Bu icazələr faylların və qovluqların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə edilir və əsas üç istifadəçi qrupu üçün təyin olunur:

1. Sahib (Owner): Faylı yaradan və ya ona sahib olan istifadəçi.
2. Qrup (Group): Faylın məxsus olduğu istifadəçi qrupu.
3. Digərləri (Others): Sahib və qrupa daxil olmayan digər istifadəçilər.

Hər fayl və kataloq üçün üç əsas icazə mövcuddur:

1. Fayl İcazələri

• Oxuma (Read – r): Faylı oxumaq imkanı verir. Fayllarda bu icazə faylın məzmununu oxumağa imkan verir.
• Yazma (Write – w): Faylı redaktə etmək və ya dəyişiklik etmək imkanı verir.
• İcra (Execute – x): Faylı icra etmək, yəni proqram kimi işlətmək imkanı verir. Kataloqlar üçün isə kataloq daxilində fayllara keçid imkanı verir.

İcazələrin Quruluşu

Linux fayl və kataloq icazələri simvolik və ya sayısal şəkildə təmsil olunur. Məsələn, ls -l əmrindən istifadə etdikdə fayl icazələri bu cür görünür:

Bu işarələr forması aşağıdakı mənaları daşıyır:

• İlk simvol: Fayl növünü göstərir (- fayl, d kataloq).
• İlk üç simvol: Fayl sahibinin icazələrini təmsil edir (məsələn, rwx = oxuma, yazma, icra).
• Sonrakı üç simvol: Qrup icazələrini təmsil edir (məsələn, r-x = oxuma, icra).
• Sonuncu üç simvol: Digər istifadəçilər üçün icazələri göstərir (məsələn, r-- = oxuma).

İcazələrin dəyişdirilməsi üçün

Fayl və ya kataloq icazələrini dəyişdirmək üçün chmod əmrindən istifadə olunur.

Simvolik Notasiya

• chmod u+r <fayl>: Fayl sahibinə oxuma icazəsi əlavə edir.
• chmod g-w <fayl>: Qrup üzvlərindən yazma icazəsini çıxarır.
• chmod o+x <fayl>: Digərləri üçün icra icazəsi əlavə edir.

Rəqəm ilə notasiya

Hər icazə növü müəyyən rəqəmlə təmsil olunur:

• Oxuma (r) = 4
• Yazma (w) = 2
• İcra (x) = 1

Bu rəqəmlər toplanaraq user qrupları üçün icazələr təyin edilir. Məsələn:

• chmod 755 <fayl>: Sahibi üçün oxuma, yazma və icra icazəsi (7), qrupu və digərləri üçün oxuma və icra icazəsi (5).

Sahibini və Qrupunu dəyişdirmək üçün

• chown <yeni_sahib> <fayl>: Faylın sahibini dəyişir.
• chgrp <yeni_qrup> <fayl>: Faylın qrupunu dəyişir.

Qovluq icazələri

Kataloqlar üçün icazələrin mənası fərqlidir:

• Oxuma (r): Kataloqda faylları siyahıya çıxarmağa imkan verir.
• Yazma (w): Kataloqda fayllar yaratmağa, silməyə və ya dəyişdirməyə icazə verir.
• İcra (x): Kataloq daxilinə keçid etməyə və faylları açmağa imkan verir.

Bu icazələr Linux sistemində təhlükəsizlik və səlahiyyətlərin düzgün idarə edilməsi üçün vacibdi