Salam əziz dostlar!
Bu gün sizə kompüter virusları haqqında danışmaq istəyirəm. Hər gün istifadə etdiyimiz kompüterlər və telefonlar bəzən görünməyən, amma olduqca təhlükəli təhdidlərlə üz-üzə qalır. Bu təhdidlərdən biri də məhz kompüter viruslarıdır.
Bəs kompüter virusları nədir? Onlar necə yaranır, necə yayılır və bizə hansı zərərləri verir? Ən əsası isə – onlardan necə qorunmaq olar? Kompüter virusları, texnologiyanın inkişafı ilə paralel olaraq yaranan və təhlükə yaradan zərərli proqramlardır. Bu proqramlar istifadəçinin xəbəri olmadan sistemə daxil olur, çoxalır və müxtəlif ziyanverici hərəkətlər həyata keçirir. Viruslar ilk dəfə 1980-ci illərdə müşahidə olunub və zamanla daha mürəkkəb formalar alıb. Viruslar əsasən proqramlaşdırma biliklərinə malik şəxslər tərəfindən yazılır. Bu şəxslər məqsədlərinə görə müxtəlif növ viruslar yaradır: bəziləri sadəcə sistemdə narahatlıq yaradır, digərləri isə casusluq edir, faylları silir, şəbəkəyə zərər verir və ya maliyyə oğurluqları həyata keçirir. Viruslar yazmaq üçün C, C++, Python, Java, hətta aşağı səviyyəli Assembly dili istifadə olunur. Sadə bir virus bir neçə sətirlik kodla yaradıla bilər. Lakin peşəkar və zərərli viruslar daha mürəkkəb struktura malik olur.
Kompüter virusları adətən bir proqram və ya fayl formasında gizlədilir. Bu fayllar istifadəçiyə cazibədar şəkildə təqdim edilir. Məsələn, istifadəçiyə “vacib sənəd”, “hesabat”, “video” və ya “mükafat qazandınız” başlıqlı e-poçt göndərilir. İstifadəçi bu faylı açdıqda, virus sistemə daxil olur və fəaliyyətə başlayır.
Digər yayılma yolları arasında USB cihazları, saxta proqram yükləmələri və zərərli veb saytlar var. İstifadəçi bu saytları açdıqda, avtomatik olaraq virus yüklənə və sistemdə aktiv ola bilər. Sosial mühəndislik üsullarından da geniş istifadə olunur – yəni insan psixologiyasını aldatmaqla virus yayılır.
Virusların ən təhlükəli növləri arasında Ransomware (təhdid virusları), Trojan (Truva atı), Spyware (casus proqramlar) və Worms (qurdlar) var. Ransomware virusları kompüterdəki faylları şifrələyir və istifadəçidən pul tələb edir. Trojanlar arxa planda işləyir və sistemə qapı açır. Spyware istifadəçinin fəaliyyətini izləyir. Worms isə şəbəkə üzrə yayılır və bir cihazdan digərinə ötürülür.
Bu virusların törətdiyi zərərlər çoxdur. Məlumatların itirilməsi, şəxsi və maliyyə məlumatlarının oğurlanması, sistemin işləməz hala gəlməsi, şirkətlərin fəaliyyətinin dayanması və reputasiya itkiləri ən başlıca fəsadlardandır. Bəzi viruslar sadəcə istifadəçini narahat edir, lakin digərləri dövlət qurumlarına, banklara və böyük şirkətlərə milyonlarla dollar zərər vura bilər.
Viruslardan qorunmaq üçün bir neçə mühüm addım var. Əvvəla, kompüterdə müasir və yenilənmiş antivirus proqramı qurulmalıdır. İkincisi, şübhəli e-poçtlar və linklər açılmamalıdır. Bilinməyən proqramlar yüklənməməli və USB cihazlara diqqətlə yanaşılmalıdır. Sistem daim yenilənməli və ehtiyat nüsxələr (backup) mütəmadi olaraq alınmalıdır.
Məktəblərdə, universitetlərdə və iş yerlərində kibertəhlükəsizlik barədə maarifləndirmə aparılmalıdır. İnsan faktoru virusların yayılmasında ən böyük rola sahibdir. İstifadəçilər xəbərdarlıqlara məhəl qoymadıqda, viruslar rahatlıqla sistemə daxil olur.
Unutmaq olmaz ki, kompüter virusları yalnız şəxsi kompüterlərə deyil, telefonlara, serverlərə, ağıllı cihazlara və şəbəkələrə də təsir edir. Zaman keçdikcə viruslar daha da ağıllanır, gizlənmə və yayılma üsulları təkmilləşir. Bu səbəbdən kibertəhlükəsizlik hər bir istifadəçi üçün vacibdir.
Nəticə olaraq, kompüter virusları texnologiyanın zərərli tərəflərindən biridir. Onların hazırlanması texniki bilik tələb edir, lakin yayılması çox vaxt istifadəçi səhvləri nəticəsində baş verir. Zərərləri isə həm maddi, həm də mənəvi baxımdan ciddi ola bilər. Bu baxımdan, hər bir istifadəçi sadə təhlükəsizlik tədbirləri ilə öz sistemini qorumağı öyrənməli və tətbiq etməlidir.
