Dünya üzrə internet və texnologiyaların inkişafı ilə yanaşı, zərərli proqramların (malware) və virusların təhdidləri də artmışdır. Bu proqramlar istifadəçilərin məlumatlarını oğurlamağa, sistemlərini zədələməyə və müxtəlif növ hücumlar həyata keçirməyə yönəlib. Bu məqalədə viruslar və digər zərərli proqramların nə olduğunu, onların işləmə prinsiplərini, zərərlərini və qarşısını almaq üçün istifadə edilən tədbirləri ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Baxaq görək virus nədir?
Viruslar, özlərini digər proqramlara və ya sənədlərə daxil edərək, proqramın və ya faylın işini dəyişdirən zərərli proqramlardır. Viruslar adətən özlərini gizlətmək və yayılmaq üçün digər faylları istifadə edirlər. Bir virus, kompüterdə bir proqram işlədildikdə və ya bir fayl açıldıqda fəaliyyətə keçə bilər.
Virusların əsasən aşağıdakı xüsusiyyətlə malikdirlər
Viruslar digər fayllara və ya proqramlara daxil olaraq özlərini çoxaldırlar. Bu çoxalma, virusun yayılmasını təmin edir,Viruslar, məlumatları silə bilər, sistemdə səhvlərə səbəb ola bilər və ya məlumatları oğurlaya bilər,Çox vaxt viruslar, gizlənərək istifadəçinin məlumatlarını izləyir və onları toplar. Gizlənməklə, istifadəçinin bu fəaliyyətlərdən xəbəri olmur.
Bəs xakerlər boş-bekardırlar niyə virus yazılrlar? Virusların yaradılma səbəbləri müxtəlifdir, bunlara aşağıdakılar daxildir
Bir çox virus, əməliyyat sisteminin və ya proqramların zəifliklərindən faydalanır. Hətta ən sadə səhvlər belə, virusların yayılmasına imkan verə bilər,Viruslar çox vaxt email vasitəsilə, sosial media platformalarında və ya yüklənə bilən fayllarda gizlənir,Bəzi viruslar, antivirus proqramlarını aşmaq və özlərini gizlətmək üçün hazırlanır.
Gəlin digər zərərli proqramlara (Malware) baxaq
Viruslardan başqa, sistemə zərər verə biləcək çoxsaylı zərərli proqram növləri vardır. Bu proqramlar ümumiyyətlə malware (malicious software – zərərli proqramlar) adlanır. Malware-lər fərqli funksiyalar və məqsədlər daşıyır, amma ümumi məqsəd istifadəçinin məlumatlarını oğurlamaq, sistemin fəaliyyətini pozmaq və ya istifadəçinin icazəsi olmadan hücumlar həyata keçirməkdir. Ən çox rastlanan malware növləri bunlardır:
1. Trojan (Trojan Horse)
Trojanlar, istifadəçiləri aldatmaq üçün “şirin” və ya faydalı proqram kimi təqdim olunur. Lakin, bir dəfə qurulduqda, arxa planda zərərli fəaliyyət göstərirlər. Adətən, Trojanlar istifadəçinin sisteminə icazəsiz daxil olmaq, məlumatları oğurlamaq və ya sistemə zərərli kod yerləşdirmək üçün istifadə olunur.Məsələn backdoor trojan sistemə giriş imkanı yaratmaq üçün istifadə olunur,downloader trojan Zərərli proqramları digər proqramlardan yükləyir
Wormlar, özlərini şəbəkə üzərindən yayaraq çoxalırlar və daha çox resurs sərf edirlər. Wormlar bir dəfə kompüterə daxil olduqda, digər kompüterlərə yayılmağa başlayır. Viruslardan fərqli olaraq, wormlar özünü başqa fayllara daxil etmirlər, ancaq şəbəkə üzərindən yayılarak sistemlərə zərər verir.Wormların əsas xüsusiyyətləri Şəbəkə vasitəsilə yayılır, Yüksək yüklənmə səbəbi ilə şəbəkə və sistem resurslarını tükədir.
Ransomware (Fidye Proqramı)
Ransomware, istifadəçinin sistemindəki məlumatları şifrələyir və sonra onları geri almaq üçün fidyə tələb edir. Bu proqram istifadəçinin məlumatlarını itirməsi ilə təhdid edir, əks halda məlumatlar silinə bilər. Ransomware hücumlarının artması, onlayn təhlükəsizlik sahəsində ciddi narahatlıqlara səbəb olmuşdur.WannaCry 2017-ci ildə dünya miqyasında yayılaraq, yüzlərlə minlərlə kompüterin məlumatlarını şifrələdi və sahibindən fidyə tələb etdi.
Spyware (Casus Proqram)
Spyware, istifadəçinin fəaliyyətlərini izləmək üçün nəzərdə tutulmuş bir proqramdır. Bu proqram istifadəçinin e-poçtlarını, brauzer tarixçəsini, şifrələrini və digər şəxsi məlumatlarını toplaya bilər. Spyware proqramları çox vaxt reklam məqsədli olur və istifadəçinin icazəsi olmadan məlumat toplar. Gəlin bilrikdə Spyware növlərinə birgə baxaq. Keylogger İstifadəçinin hərəkətlərini və yazdıqlarını izləyərək şifrələr və digər məlumatları oğurlayır digəri isə Adware reklamları göstərə bilmək üçün istifadəçinin brauzer fəaliyyətini izləyir.
Adware (Reklam Proqramı)
Adware, istifadəçinin razılığı olmadan reklamlara yer verir. Bu proqramlar çox vaxt bəlkə də şişirdilmiş reklamlarla istifadəçinin təcrübəsini pozur və ya istifadəçinin sisteminə daha çox zərərli proqram yükləmək üçün zəmin yaradır. Adware, çox vaxt qanunsuz olaraq istifadəçinin şəxsi məlumatlarına da daxil olur.
Rootkit
Rootkitlər, sistemin dərinliyinə yerləşərək istifadəçinin bilmədiyi şəkildə sistemə nəzarət etməyə imkan verir. Bu proqramlar çox vaxt gizlədilərək, təhlükəsizlik alətlərini aşmaq və özünü sistemdən gizlətmək üçün istifadə edilir. Rootkitlər, həmçinin, digər zərərli proqramları gizlətmək və onları işlətmək üçün də istifadə olunur.
Zərərli proqramlar müxtəlif zərərlərə səbəb ola bilər, bunlar Məlumat oğurluğu İstifadəçilərin şəxsi məlumatları (şifrələr, bank məlumatları, kredit kartı nömrələri) oğurlanır.Maliyyə itkilərinə ransomware hücumları, məlumatları geri almaq üçün fidyə ödəməyi tələb edir,Sistem pozulması zərərli proqramlar, sistemin yavaşlamasına, əməliyyat sisteminin çöküşünə və ya məlumat itkilərinə səbəb ola bilər.Və nəjayyətində isə təhlükəsizlik pozuntuları zərərli proqramlar sistemin təhlükəsizlik mexanizmlərini aşır, istifadəçi məlumatlarına və şəbəkə təhlükəsizliyinə ziyan vurur.
Zərərli proqramlara qarşı mübarizə aparmaq və onlardan qorunmaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir
Antivirus proqramları İstifadə edin – Kompüterinizdə antivirus proqramı quraşdırın və müntəzəm olaraq güncəlləyin.
Güncəlləmələri vaxtında edin – Əməliyyat sisteminizi və proqramlarınızı müntəzəm olaraq güncəlləyin. Çünki təhlükəsizlik zəiflikləri, zərərli proqramların yayılmasına səbəb ola bilər.
Şübhəli linklərdən və fayllardan qaçının – E-poçtlar və sosial media vasitəsilə gələn şübhəli linklər və fayllara klik etməyin.
Şifrələrinizi gücləndirin – Təhlükəsiz şifrələr istifadə edin və onları müntəzəm olaraq dəyişdirin.
Firewall İstifadə edin – Firewall, şəbəkənizə daxil olmağa çalışan zərərli proqramları bloklaya bilər.
Yekunda isə Viruslar və digər zərərli proqramlar, istifadəçilərin şəxsi məlumatlarını oğurlamaq, sistemləri zədələmək və şəbəkələrə hücum etmək məqsədilə yaradılır. Müasir texnologiyanın inkişafı ilə yanaşı, bu proqramların təhdidləri də böyüməkdədir. Lakin düzgün qorunma tədbirləri və müntəzəm təhlükəsizlik yoxlamaları ilə bu təhdidlərdən qorunmaq mümkündür. Zərərli proqramların yayılmasının qarşısını almaq və onlardan qorunmaq üçün şüurlu istifadə və müasir təhlükəsizlik texnologiyalarının istifadəsi vacibdir.
