XSS (Cross-Site Scripting) zəifliyi veb tətbiqlərində tez-tez rast gəlinən təhlükəsizlik boşluğudur. Bu zəiflik istifadəçinin brauzerində icra olunan zərərli skriptlərin veb sayt vasitəsilə ötürülməsinə səbəb olur. XSS hücumları əsasən istifadəçinin sessiya məlumatlarını oğurlamaq, istifadəçini aldadaraq fırıldaqçı linklərə klik etməyə məcbur etmək və ya brauzerə zərərli kod yerləşdirmək üçün istifadə olunur. Hücumlar əsasən istifadəçi ilə server arasında etimad əlaqəsini pozmağa yönəlmişdir. XSS zəifliyi olan bir veb tətbiqə zərərli JavaScript kodu daxil edildikdə, bu kod digər istifadəçilərin brauzerində icra olunur.
Bu cür hücumlar müxtəlif formada ola bilər. Ən çox yayılmış formaları Stored XSS, Reflected XSS və DOM-based XSS-dir. Stored XSS halında, zərərli skript serverə yazılır və oradan digər istifadəçilərə təqdim olunur. Reflected XSS isə, zərərli skript URL vasitəsilə ötürülür və dərhal cavabda əks olunur. DOM-based XSS isə yalnız brauzer daxilində baş verir və müstəqil şəkildə DOM manipulyasiyasına əsaslanır.
XSS zəifliyi istifadəçi məlumatlarının oğurlanması, sessiyanın ələ keçirilməsi, veb saytların manipulyasiyası və müxtəlif sosial mühəndislik hücumlarının həyata keçirilməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Bu səbəbdən veb təhlükəsizliyində XSS çox ciddi təhlükə hesab olunur. Proqramçılar bu zəifliyi aradan qaldırmaq üçün giriş məlumatlarını düzgün şəkildə filtr etməli, HTML entitiləri ilə əvəzləməli və content security policy (CSP) istifadə etməlidirlər. İstifadəçi tərəfindən daxil edilən məlumatlar heç vaxt doğrulanmadan HTML daxilinə yerləşdirilməməlidir.
Müasir veb tətbiqlərində XSS-dən qorunmaq üçün müxtəlif çərçivələr və təhlükəsizlik mexanizmləri mövcuddur. Məsələn, Angular, React və Vue kimi JavaScript çərçivələri avtomatik olaraq bəzi XSS təhlükələrinin qarşısını alır. Bununla belə, inkişaf etdiricilər əlavə ehtiyat tədbirləri görməlidirlər. Web Application Firewall (WAF) sistemləri də bəzi XSS hücumlarının qarşısını almaqda kömək edə bilər. Lakin ən effektiv üsul tətbiq səviyyəsində düzgün təhlükəsizlik siyasəti tətbiq etməkdir.
XSS hücumları təkcə texniki zərər vermir, həm də istifadəçi etimadını zədələyə bilər. Bank, elektron ticarət və sosial media saytlarında bu cür zəifliklər milyonlarla istifadəçi məlumatının təhlükə altında qalmasına səbəb ola bilər. Təhlükəli XSS skriptləri vasitəsilə istifadəçi adları, şifrələr, kredit kartı məlumatları və digər şəxsi məlumatlar oğurlana bilər. Hətta bəzi hallarda zərərli skriptlər istifadəçinin brauzerində reklam göstərərək gəlir əldə etmək üçün də istifadə olunur. Bu cür hallarda zərərçəkmiş istifadəçilər veb sayt sahiblərindən hüquqi yollarla kompensasiya tələb edə bilərlər.
XSS zəifliyinin qarşısını almağın əsas yolu “input validation” və “output encoding” kimi təhlükəsizlik texnikalarından istifadə etməkdir. Girişdə olan bütün məlumatlar təmizlənməli və yalnız etibarlı formatda icazə verilməlidir. Eyni zamanda, istifadəçi məlumatları HTML çıxışında istifadə olunarkən kodlaşdırılmalı və təhlükəsiz formaya salınmalıdır. Məsələn, <script> tagı daxilində yerləşdirilən istifadəçi məlumatı HTML entitilərinə çevrilməlidir (< → <, > → > və s.).
Proqramlaşdırma dilləri və veb texnologiyaları üzrə mütəxəssislər OWASP tərəfindən təqdim edilən XSS Cheat Sheet-dən faydalana bilərlər. OWASP (Open Web Application Security Project) hər il ən çox yayılmış təhlükəsizlik zəifliklərini sıralayır və XSS bu siyahıda həmişə ön sıralarda yer alır. Bu da onun nə qədər geniş yayıldığını və ciddi nəticələrə səbəb olduğunu göstərir.
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, XSS zəifliyi həm texniki, həm də hüquqi və etik cəhətdən ciddi nəticələrə yol aça bilər. Bu səbəbdən veb inkişaf etdiricilər və təhlükəsizlik mütəxəssisləri bu zəifliyin aşkarlanması və qarşısının alınması istiqamətində daim tədbirlər görməlidirlər. Penetrasiya testləri, kod auditi və avtomatlaşdırılmış təhlükəsizlik skanerləri vasitəsilə XSS boşluqları erkən mərhələdə aşkar edilə bilər. İstifadəçilər isə tanımadıqları linklərə klik etməməli və brauzer təhlükə
