Botnet, zərərli proqramlar vasitəsilə infeksiyalanmış və kiberhücumçular tərəfindən uzaqdan idarə olunan cihazlar şəbəkəsidir.
Botnetlər adətən fərdi kompüterlər, serverlər, hətta ağıllı ev cihazları və IoT qurğuları kimi müxtəlif cihazlardan ibarət ola bilər. Bu cihazlar botnetin bir hissəsinə çevrildikdən sonra botmaster tərəfindən nəzarət olunur və kütləvi hücumlar, məlumat oğurluğu, spam göndərmə kimi zərərli fəaliyyətlər üçün istifadə edilə bilər.
Botnet Necə İşləyir?
Botnetlər adətən “Command and Control” (C&C) serveri vasitəsilə idarə olunur. Bu sistem hakerin infeksiyalı cihazlarla əlaqədə olub onlara əmrlər göndərməsini təmin edir. Botnetlərin iş mexanizmi belədir:
Botnetin Yaradılması və Yayılması:
Botnet yaradılması üçün hakerlər əvvəlcə cihazlara zərərli proqramlar (malware) yükləməlidirlər. Bu zərərli proqramlar phishing e-poçtları, sosial media bağlantıları və ya drive-by-download hücumları kimi üsullarla yayıla bilər.
Yoluxmuş hər bir cihaz avtomatik olaraq botnetə qoşulur və bot kimi fəaliyyət göstərməyə başlayır.
Command and Control (C&C) İdarəetmə Sistemi:
Cihazlar botnetə qoşulduqdan sonra “Command and Control” (C&C) serveri vasitəsilə idarə olunur. Bu server hakerin bütün botlara əmrlər göndərdiyi və onların fəaliyyətini izlədiyi bir mərkəzdir.
C&C serverləri vasitəsilə haker botlara müxtəlif fəaliyyətlər, məsələn, DDoS hücumu həyata keçirmək və ya məlumat toplamaq əmri verə bilər.
Əmrlərin İcrası:
C&C serverindən əmrlər alan botlar dərhal fəaliyyətə başlayır. Məsələn, DDoS əmri verilərsə, hər bir bot təyin olunan hədəfə çoxsaylı sorğular göndərir, bu da hədəf serverin yüklənməsinə və fəaliyyətinin iflic olmasına səbəb olur.
Eyni zamanda, botlar istifadəçilərin fərdi məlumatlarını toplayaraq C&C serverinə geri göndərə bilər.
Botnetlərin Növləri
Botnetlər fərqli məqsədlər üçün müxtəlif növlərə bölünür:
DDoS Botnetləri: Bu botnetlər çox sayda cihazın gücündən istifadə edərək müəyyən bir serverə və ya veb-sayta “Distributed Denial of Service” (DDoS) hücumu həyata keçirir. DDoS hücumları ilə serverləri iflic etmək və ya sistemləri yükləmək mümkündür.
Spam Botnetləri: Botnetlər spam e-poçtlar göndərmək üçün də istifadə edilir. Bu spamlar adətən reklam və ya phishing linkləri ehtiva edir və istifadəçiləri aldatmaq üçün göndərilir.
Kredit Kartı Oğurluğu və Məlumat Toplama: Bəzi botnetlər kredit kartı məlumatlarını, bank hesabı detalları və digər fərdi məlumatları oğurlamaq məqsədilə qurulur.
Kriptovalyuta Mədənçiliyi Botnetləri: Bu botnetlər infeksiyalı cihazların CPU və GPU resurslarını istifadə edərək kriptovalyuta hasil etmək üçün yaradılır. Bu halda, botmaster mədənçilikdən gəlir əldə edir, cihaz sahibləri isə yavaşlama və resurs tükənməsi ilə üzləşir.
IoT Botnetləri: IoT (Internet of Things) cihazları, məsələn, ağıllı ev qurğuları və ya təhlükəsizlik kameraları, zəif təhlükəsizlik tədbirləri səbəbindən botnetlərə asanlıqla qoşula bilir. Bu cihazlar əsasən genişmiqyaslı DDoS hücumlarında istifadə edilir. Məsələn, Mirai botneti minlərlə IoT cihazı ilə bu cür hücumlar həyata keçirmişdir.
Botnetlərin Yaranması və Yayılma Metodları
Botnetlərin yayılması üçün hakerlər müxtəlif metodlardan istifadə edirlər:
Phishing və Sosial Mühəndislik: Hakerlər phishing e-poçtları və ya mesajlarla istifadəçiləri zərərli proqram yükləməyə yönəldir. Bu üsul vasitəsilə cihazlar yoluxur və botnetə qoşulur.
Drive-By Download Hücumları: Bu hücumlar istifadəçinin yalnız müəyyən bir veb saytını ziyarət etməsi ilə cihazına zərərli proqramın avtomatik yüklənməsini təmin edir. Bu cür saytlar əsasən zərərli reklamlarla təchiz edilir.
Zəif Parollardan İstifadə Etmək: Şəbəkələrdə və cihazlarda zəif parollardan istifadə olunması hakerlər üçün cihazları ələ keçirməyi asanlaşdırır.
Sosial Media və Mesajlaşma Tətbiqləri: Botnet yaymaq üçün sosial media və mesajlaşma tətbiqlərində saxta hesablarla göndərilən bağlantılar da geniş yayılmış üsuldur.
Botnetlərin İstifadə Məqsədləri
Kiber Cinayət və Casusluq: Botnetlər dövlətlərarası kiber casusluq və sənaye kəşfiyyatı üçün də istifadə olunur.
Kiber Terrorizm: Bəzi hallarda botnetlər terrorçu qruplar tərəfindən infrastruktur hücumları və məlumat oğurluğu üçün istifadə edilə bilər.
Gəlir Əldə Etmək: Botmasterlər botnetləri kirayə vermək, spam kampaniyaları həyata keçirmək, ransomware yaymaq və ya kriptovalyuta hasilatı kimi yollarla gəlir əldə edirlər.
Botnetlərdən Müdafiə Yolları
Botnetlərdən qorunmaq üçün müxtəlif təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir:
Proqram Yeniləmələri: Proqramların və cihazların mütəmadi yenilənməsi zərərli proqramların qarşısını alır.
Güclü Şifrələr İstifadə Etmək: Güclü və unikal parollar cihazların botnetlərə qoşulma riskini azaldır.
Antivirus və Firewall İstifadəsi: Antivirus proqramları və firewall-lar zərərli proqramların aşkarlanmasına kömək edir.
Phishing-dən Çəkinmək: Şübhəli e-poçtlar və bağlantılardan uzaq durmaq lazımdır.
Məşhur Botnetlər və Onların Hücumları
Mirai Botnet: IoT cihazlarını yoluxduraraq böyük miqyaslı DDoS hücumları həyata keçirib.
Zeus Botnet: Bank məlumatlarını oğurlamaq məqsədilə istifadə olunub.
Necurs Botnet: Spam göndərmək və ransomware yaymaq üçün istifadə edilib.
Botnetlər müasir kibertəhlükəsizliyə ciddi təhdid yaradır və hakerlər üçün güclü bir silah rolunu oynayır. Bu səbəbdən fərdi istifadəçilərdən təşkilatlara qədər hər kəs cihazlarını qorumaq üçün təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etməlidir.
