Unix, ilk dəfə 1969-cu ildə AT&T-nin Bell Labs-da yaradılmış bir çox istifadəçi üçün paralel işləməyi dəstəkləyən çoxistifadəli bir əməliyyat sistemidir. Unix, çox sayda müasir əməliyyat sisteminin (məsələn, Linux, macOS) əsasını təşkil edir. Onun bəzi əsas xüsusiyyətləri bunlardır:
- Multi istifadəçi: Bir neçə istifadəçinin eyni anda sistemdən istifadə etməsinə imkan tanıyır.
- Çox tapşırırlıq: Eyni anda bir neçə proqramın işləməsinə imkan verir.
- Portativlik: Unix sistemi, müxtəlif hardware arxitekturalarında çalışa bilər.
- Komanda xətti interfeysi: Unix, istifadəçilərə komanda xətti vasitəsilə sistemlə ünsiyyət qurmağa imkan tanıyır. Bu, sistemin daha səmərəli idarə olunmasına kömək edir.
- Dosyaların strukturu: Unix-də bütün şeylər “dosya” kimi qəbul edilir, buna görə də fayl sistemi nizamlıdır.
- Təşkilat və hüquqlar: Hər bir faylın və prosesin sahibi olur və hüquq sistemləri vasitəsilə təhlükəsizliyi təmin edir.
Unix, bu gün bir çox sistemlərdə əsas əməliyyat sistemi kimi geniş istifadə olunur və onun prinsipləri, bir çox müasir əməliyyat sisteminin inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Unix və Linux arasında bir neçə fərq var. Aşağıda onların qiyməti, xüsusiyyətləri və istifadəsi barədə bəzi müqayisələr verilib:
1. Qiymət
- Unix: Ümumiyyətlə, Unix əməliyyat sistemləri kommersiya məhsullarıdır və onların istifadəsi üçün lisenziya ödənilməlidir. Bu, sistemin növünə və istehsalçısına görə dəyişə bilər. Məsələn, IBM AIX və Oracle Solaris kimi sistemlər lisenziya tələb edir.
- Linux: Linux, açıq mənbə kodlu bir əməliyyat sistemidir, yəni onu pulsuz yükləmək və istifadə etmək mümkündür. Bununla belə, bəzi Linux distribusiyaları (məsələn, Red Hat Enterprise Linux) kommersiya dəstəyi və xidmətləri təqdim edir və bunlar üçün ödəniş tələb oluna bilər.
2. İstifadəçi bazası
- Unix: Əsasən serverlərdə, əsas infrastrukturda və təşkilati mühitlərdə istifadə olunur. Bir çox böyük şirkət və təşkilatlar Unix sistemlərini mühafizə edir.
- Linux: Daha geniş istifadəçi bazasına malikdir və fərdi istifadəçilərdən, inkişaf etdiricilərdən, server administratorlarından tutmuş, müəssisələrə qədər geniş sahələrdə istifadə edilir. Linux, həmçinin desktop mühitlərində populyardır.
3. İnkişaf mərhələsi haqqında
- Unix: Unix sistemləri daha uzun bir tarixə malikdir və bir çox müstəqil istehsalçılar tərəfindən inkişaf etdirilir. Bunun nəticəsində müxtəlif Unix versiyaları arasında fərqliliklər mövcuddur.
- Linux: Linux, Linus Torvalds tərəfindən 1991-ci ildən etibarən inkişaf etdirilməyə başlanmışdır. Açıq mənbə kodlu olması sayəsində, dünya üzrə bir çox inkişaf etdirici Linux-u inkişaf etdirməkdə iştirak edir.
4. Quraşdırma haqqında
- Unix: Quraşdırılması və idarə olunması bəzən daha mürəkkəb ola bilər, çünki müxtəlif Unix versiyaları arasında fərqliliklər var.
- Linux: İdarəetmə və quraşdırma daha asan ola bilər. Bir çox Linux distribusiyaları, istifadəçilərin sistemləri asanlıqla quraşdırmasını və idarə etməsini təmin edən qrafik interfeyslərlə təchiz olunub.
5. Dəstək
- Unix: Ümumiyyətlə, lisenziyalı dəstək xidmətləri ilə təmin edilir.
- Linux: Aktiv bir icması var, istifadəçilər forumlarda və müzakirə qruplarında yardım ala bilərlər. Həmçinin, kommersiya dəstəyi təmin edən şirkətlər də mövcuddur.
Yekun olaraq
Unix və Linux arasında seçim edərkən, tələbləriniz, büdcəniz və istifadə sahələrinizə əsaslanmalısınız. Unix, daha mühafizəkar və böyük təşkilatlar üçün ideal ola bilər, Linux isə açıq mənbəli olması sayəsində daha geniş bir bazar və icma dəstəyi təqdim edir.
Unix və Linux əməliyyat sistemləri, təhlükəsizlik baxımından bir çox oxşar xüsusiyyətlərə sahib olsa da, aralarında bəzi fərqliliklər də var. Hər iki sistemin təhlükəsizlik səviyyəsini aşağıdakı aspektlər üzrə müqayisə edək:
1. İstifadəçi İdarəsi və İcazələr
- Unix:
- Unix-də istifadəçi hesabları və icazələr sistemin təhlükəsizliyinin əsas hissəsidir. Hər bir fayl və direktoriyanın sahibinin kim olduğu və onun hansı hüquqlara malik olduğu açıq şəkildə təyin olunur (oxuma, yazma, icra).
- Root istifadəçi (sistem administratoru) bütün hüquqlara malikdir, bu da təhlükəsizliyi artırır, amma eyni zamanda riskləri də artırır, çünki root hesabının təhlükəsizliyi zədələnə bilər.
- Linux:
- Linux-da da oxşar istifadəçi idarəetmə mexanizmləri mövcuddur. Hər bir istifadəçi öz icazələri ilə təyin edilir və root istifadəçi bütün sistem resurslarına çıxış hüququna malikdir.
- Linux-da əlavə təhlükəsizlik xüsusiyyətləri (məsələn, SELinux, AppArmor) vasitəsilə daha müasir və genişlənən təhlükəsizlik siyasətləri təklif olunur.
2. Sistemin yeniləməli olması
- Unix:
- Unix sistemləri adətən kommersiya istehsalçıları tərəfindən dəstəklənir və bu istehsalçılar təhlükəsizlik yamalarını və güncellemələri mütəmadi olaraq təqdim edirlər. Ancaq bu güncəlliklər bəzən gecikə bilər.
- Linux:
- Linux, açıq mənbəli bir sistem olduğundan, dünya üzrə bir çox inkişaf etdirici təhlükəsizlik problemlərini sürətlə aşkar edib düzəldə bilər. Bununla yanaşı, Linux dağıtımının güncəlliyinə dair icma dəstəyi də var. İstifadəçilər, güncəlləmələri asanlıqla tətbiq edə bilərlər.
3. Təhlükəsizlik Yaxşılaşdırıcıları
- Unix:
- Unix sistemləri üçün xüsusi təhlükəsizlik alətləri və siyasətləri ola bilər, lakin bunlar adətən daha məhduddur və spesifik istehsalçılara bağlıdır.
- Linux:
- Linux-da geniş təhlükəsizlik alətləri və sistemləri mövcuddur. Məsələn, firewall (iptables, nftables), şifrələmə (GnuPG, OpenSSL), və müxtəlif antivirus proqramları (ClamAV) istifadə edilə bilər.
- SELinux və AppArmor kimi təhlükəsizlik genişlənmələri, sistemin təhlükəsizliyini artırmaq üçün daha çox müasir və çevik yanaşmalar təqdim edir.
4. Sızma testləri və qruplar
- Unix:
- Unix sistemləri üçün sızma testləri və təhlükəsizlik araşdırmaları adətən xüsusi mütəxəssislər tərəfindən aparılır və məlumatlar daha az paylaşılır.
- Linux:
- Linux üçün geniş bir icma mövcuddur ki, burada istifadəçilər sistemlərinin təhlükəsizliyini test edə və paylaşa bilərlər. Açıq mənbə kodu sayəsində, daha çox insan sistemin təhlükəsizliyini araşdıra və inkişaf etdirə bilər.
Hər iki əməliyyat sistemi də təhlükəsizlik baxımından güclü tərəflərə malikdir. Unix daha strukturlaşdırılmış və mühafizəkar bir yanaşmaya sahib ola bilər, lakin Linux-un açıq mənbə strukturu, istifadəçilərə daha çevik və müasir təhlükəsizlik həlləri təqdim edir. İstifadəçilərin təhlükəsizliyi artırmaq üçün bu sistemlərin hər ikisinin təkmilləşdirilməsi, güncəllənməsi və düzgün konfiqurasiya edilməsi vacibdir.
Linux və Unix əməliyyat sistemlərinin bazar payı, onların istifadə sahələri, mühitləri və məqsədlərinə görə müxtəliflik göstərir. Aşağıda hər iki sistemin bazar payı ilə bağlı əsas məqamlar təqdim olunur:
1. Linux
- Ümumi Bazar Payı: Linux, xüsusilə server mühitlərində geniş istifadə olunur. 2023-cü il məlumatlarına görə, Linux-un server bazarındakı payı 70-80% arasında dəyişir. Bir çox bulud platforması (AWS, Google Cloud, Azure) Linux-da işləyir.
- Desktop Bazar Payı: Desktop mühitində Linux-un bazar payı daha aşağıdır, adətən 1-3% arasında olur. Bunun səbəbi, daha geniş istifadə olunan Windows və macOS-un mövcud olmasıdır.
- İstifadəçi İcması: Linux-un geniş bir istifadəçi icması var, bir çox distribusiya (məsələn, Ubuntu, Fedora, Debian) fərqli istifadəçi tələblərinə uyğun olaraq yaradılmışdır. Açıq mənbə olması sayəsində inkişaf etdiricilər tərəfindən aktiv şəkildə inkişaf etdirilir.
2. Unix
- Ümumi Bazar Payı: Unix, daha spesifik sahələrdə istifadə olunur, məsələn, maliyyə, telekommunikasiya və səhiyyə sektorlarında. Bazar payı ümumilikdə daha azdır, 5-10% arasında dəyişir.
- Ticarət İstifadəsi: Unix sistemləri adətən böyük müəssisələrdə, serverlərdə və kritik sistemlərdə istifadə edilir. IBM AIX, Oracle Solaris və HP-UX kimi spesifik Unix versiyaları, müəyyən sahələrdə geniş yayılmışdır.
- Müxtəliflik: Unix sistemləri, müxtəlif istehsalçılar tərəfindən yaradıldığı üçün aralarında fərqliliklər mövcuddur. Bu, bazar payının parçalanmasına səbəb olur.
3. Müqayisə edək
- Tətbiq Sahələri: Linux daha geniş istifadəçi bazasına və tətbiq sahələrinə malikdir. O, serverlər, superkompüterlər, mobil cihazlar (Android), və desktop mühitlərində geniş istifadə olunur. Unix isə daha çox spesifik sektorlarda (böyük müəssisələr, maliyyə sistemləri) istifadə olunur.
- Kommersiya vs. Açıq Mənbə: Linux-un açıq mənbə olması, onun daha geniş yayılmasına səbəb olub. Unix sistemləri adətən kommersiya məhsullarıdır və istifadəçilər lisenziya ödənişi etməlidirlər, bu da onların bazar payını məhdudlaşdıra bilər.
Linux, geniş bir bazar payına və aktiv bir istifadəçi icmasına sahibdir, xüsusilə server mühitində. Unix isə daha spesifik sahələrdə istifadə olunur və daha az bazar payına malikdir. Hər iki sistemin öz üstünlükləri və istifadə sahələri var, buna görə də seçim edərkən tələblər və məqsədlər nəzərə alınmalıdır.
