Parol sındırılması, informasiya texnologiyaları sahəsində qeyri-qanuni əməllərdən biridir və bu əmələ dair cinayət xarakterli tədbirlər, Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində ciddi formada tənzimlənir. Hazırda internet və informasiya sistemlərindən istifadənin artması fonunda, parol sındırılması kimi əməllərin təsadüf etməsi mümkünlüyü də artmışdır. Buna görə, qanunvericilik orqanları bu tür cinayətlərin qarşısını almaq üçün spesifik qaydalar və cəza mexanizmləri təyin etmişdir.
Cinayət Məcəlləsi və Parol Sındırılması
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 271-ci maddəsi, kompüyuter sisteminə qeyri-qanuni daxil olma cinayətini əhatə edir. Bu maddənin şərhində, kompüyuter informasiya sistemi vasitəsilə müdafiə olunan informasiyaya icazəsiz daxil olmaq, yəni parol sındırılması, qeyri-qanuni informasiya əldə etmə formalarından biri hesab olunur.
Cəza mexanizmləri
Qanunvericiliyə əsasən, parol sındırılması ürə cəza çəkdirmə mexanizmləri aşağıdır:
Pul Cəzası- Parol sındırma əməli müdafiə olunan informasiyaya qeyri-qanuni daxil olma kimi qiymətləndirildiyindən, bu əmələ görə şəxs 1000 manatdan 5000 manatadək cərimi oluna bilər.
Azadlıqdan Məhrumetmə – Daha ciddi hallarda, xüsusilə də sistemlərin külləvi pozulması və ya çoxlu miqdarda informasiyanın müdafiəsinin zədələnməsi halında, qanun pozucuları 2 ildən 5 ilədək azadlıqdan məhrum edilə bilər.
Texniki Ziyan və Hüquqi Nəticələr
Parol sındırılması ürə edilən dəstək məqsədli hallarda, şəxs dəyərsizləşdirmə qəsdini ortaya qoyarsa, bu hal həm cinayət məcəlləsi, həm də mülki məcəllə baxımından məsuliyyət yaradır. Belə hallarda, ziyanın kompensasiyası da mülki təzminat vasitəsi ilə çəkdirilə bilər.
Elektron Mütəxəssislik və Jurnalistika
Parol sındırılması ilə bağlı halları araşdıran jurnalistlər və mütəxəssislər də qanuni tədbirləri bilmək məcburiyyətindədirlər. Xüsusən, kibertəhlukəsizlik sahəsində çalışan peşəkarlar, bu tür cinayətlərin məşrulaşdırılmaması üçün məsuliyyət daşıyırlar.
Profilaktik tədbirlər
Dövlət orqanları, o cümlədən Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti, kibertəhlükəsizlik sahəsində maarifləndirmə və profilaktik tədbirlər həyata keçirir. Hər bir şəxs kibertəhlukəsizlik qaydalarına riayət etməklə, sözgedən əməllərin qarşısını ala bilər.
Beləliklə, parol sındırılması kimi əməllər Azərbaycan Respublikası qanunlarında ciddi formada cəzalandırılır və bu tür əməllərin köklənərək sosial-münasibətlərə ziyan vurmasına imkan yaradılmır.
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə, başqasının şifrəsini sındırmaq və ya saytlara müdaxilə etmək ciddi cinayət hesab olunur və bununla bağlı cəzalar mövcuddur. Aşağıda bu növ cinayətlərə dair qanunvericiliyə uyğun cəzalar verilmişdir:
Şifrənin sındırılması (kiberhücumlar)
Cinayət Məcəlləsinin 273-cü maddəsi: Kompüter sisteminə və ya digər məlumat sistemlərinə müdaxilə, müvafiq icazə olmadan məlumat əldə etmək və ya dəyişdirmək qanunsuz fəaliyyət hesab olunur.
Cəza: Bu cür cinayətlərin cəzası 2 ilə qədər azadlıqdan məhrum edilmə, bəzən isə ağır halda 3 ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə ilə nəticələnə bilər.
Saytlara müdaxilə (hakerlik fəaliyyəti):
Cinayət Məcəlləsinin 273-1-ci maddəsi: Kompüter və informasiya sistemlərinə, şəbəkələrinə, proqram təminatlarına icazəsiz müdaxilə, hakerlik fəaliyyəti.
Cəza: Bu cür cinayətlər üçün də cəza 3 ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə və ya hətta daha ciddi hallarda 5 ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırıla bilər.
Bu cür cinayətlər həm də qanuni tələblərə zidd olaraq şəxsi və ya dövlətin məlumatlarının pozulması və ya oğurlanması kimi daha ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Buna görə, Azərbaycan qanunvericiliyi bu növ cinayətləri ciddi şəkildə tənzimləyir və müvafiq cəzalar müəyyən edir.
“White hat hacker” qanunvericilkdə cəazsı
“White hat hacker” (ağ şapka hacker) və ya “etibarlı hacker” hüquqi baxımdan, qanunla nəzərdə tutulan cinayətə yol vermir, çünki bu şəxslər kompüter sistemlərinin təhlükəsizlik boşluqlarını tapmaq və təkmilləşdirmək məqsədilə fəaliyyət göstərirlər. Əksər hallarda, white hat hackerlər dövlət və ya özəl təşkilatlar tərəfindən verilən icazə ilə işləyirlər və onların fəaliyyətləri qanuni şəkildə həyata keçirilir.
Lakin white hat hackerlər yalnız icazə verilmiş sistemlərdə və məqsədlərdə fəaliyyət göstərdikdə qanuni hesab edilirlər. Əgər onlar icazəsiz sistemlərə daxil olursa və ya məlumatları pozursa, o zaman onların fəaliyyəti qanunsuz olur və bu halda Azərbaycan qanunvericiliyinə görə müvafiq cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilərlər.
White hat hackerlərin fəaliyyətinin qanuni olması üçün şərtlər:
İcazə alınması (şirkət, dövlət qurumu və ya müvafiq orqanlardan).
Təhlükəsizlik boşluqlarını tapıb düzəltmək məqsədilə fəaliyyət göstərilməsi.
Hər hansı bir məlumat oğurluğu, zərər və ya qanunsuz məqsəd güdməmək.
Əks halda, qanunla nəzərdə tutulan cinayətlərin törədilməsi halında müvafiq cəza tətbiq oluna bilər, yəni şifrələrin sındırılması və ya sistemlərə icazəsiz müdaxilə etmək kimi davranışlar cinayət olaraq qəbul edilir.
