Linux distrolarda kopyalama, köçürmə və silmə əmrləri gündəlik əməliyyatların əsas hissəsidir. Faylları və qovluqları kopyalamaq üçün cp əmri istifadə olunur. Bu əmr “copy” sözünün qısaltmasıdır. cp fayl1 fayl2 sintaksisi ilə bir faylın surətini çıxarmaq mümkündür. Qovluqları da kopyalamaq üçün -r (recursive) açarı əlavə olunur. Məsələn, cp -r qovluq1 qovluq2 əmri qovluq1 adlı qovluğu və içindəkiləri qovluq2 adlı yeni bir yerə kopyalayır. Mövcud faylın üzərinə yazmaq üçün -f açarı, interaktiv təsdiq üçün -i açarı istifadə edilir.
Faylları və qovluqları köçürmək üçün mv əmri istifadə olunur. Bu əmr “move” sözündən gəlir və həm köçürmək, həm də faylın adını dəyişmək üçün işlənir. mv fayl1 fayl2 əmri fayl1 faylını fayl2 adı ilə saxlayır. Faylın başqa bir yerə daşınması üçün mv fayl /yeni/yol/ sintaksisi istifadə olunur. Mövcud faylın üzərinə yazmaq üçün -f, dəyişiklikdən əvvəl soruşmaq üçün -i açarları əlavə oluna bilər. Qovluqlar da eyni qaydada köçürülür və bütün məzmunu ilə birlikdə başqa yerə ötürülür.
Silinmə əməliyyatı üçün rm əmri istifadə edilir. Bu əmr “remove” sözünün qısaltmasıdır. rm fayl sintaksisi ilə fayllar silinir. Qovluqları silmək üçün -r açarı əlavə olunur. Məsələn, rm -r qovluq əmri həmin qovluğu və içindəkiləri silir. Təhlükəsiz silmə üçün -i açarı ilə istifadəçi təsdiqi istənilə bilər. Mütləq silmək üçün -f açarı işlədilir. rm -rf / əmri bütün sistemi silə biləcəyi üçün çox təhlükəlidir və diqqətlə istifadə olunmalıdır.
cp, mv, rm əmrləri sadə əmrlər olsa da, sistemin sabitliyi və təhlükəsizliyi baxımından düzgün istifadəsi çox önəmlidir. Hər bir əmr üçün –help seçimi ilə əlavə kömək əldə etmək mümkündür. man cp, man mv, man rm kimi əmrlərlə təlimat səhifələrinə baxıla bilər. Əmrlər həm interaktiv rejimdə, həm də skriptlərlə avtomatikləşdirilmiş şəkildə istifadə olunur. Faylların adlarında boşluq olduqda \ simvolu və ya qoşa dırnaq işarələri istifadə olunmalıdır. cp “fayl adı.txt” “backup.txt” kimi.
Simvolik keçidlər üçün ln -s əmrindən istifadə edilir. Bu əmr bir faylı başqa bir yerdə göstərici kimi təqdim edir. ln -s orijinal.txt link.txt əmri ilə link.txt adlı keçid yaradılır. Real fayl dəyişdikdə keçid də dəyişmiş olur. Bu üsul, xüsusən sistem qovluqlarında rahatlıq və çeviklik təmin edir.
Kopyalama zamanı rsync əmri də alternativ olaraq geniş istifadə olunur. rsync -av source/ destination/ sintaksisi ilə fayllar sinxron şəkildə köçürülür və artıq mövcud olan fayllar yenidən yazılmır. rsync həm yerli, həm də uzaq sistemlər arasında istifadə edilə bilər.
Silinmiş faylları bərpa etmək Linux-un özündə mümkün deyil, lakin bəzi fayl sistemləri (ext3, ext4) üçün testdisk kimi bərpa vasitələri mövcuddur. Bu baxımdan diqqətli olmaq və ehtiyat nüsxələrdən istifadə etmək tövsiyə olunur.
Kopyalama, köçürmə və silmə əmrləri root səlahiyyətləri ilə istifadə olunursa, daha təhlükəli ola bilər. sudo ilə cp, mv, rm əmrləri işlədilərkən ikiqat diqqət tələb olunur. Xüsusilə /etc, /var, /usr kimi sistem qovluqları üzərində aparılan əməliyyatlar sistemi işləməz hala sala bilər.
Terminal əmrləri ilə yanaşı qrafik mühitlərdə fayl menecerləri də bu əmrləri arxa planda avtomatik yerinə yetirir. Lakin terminaldan istifadə daha çox nəzarət və avtomatlaşdırma imkanı verir. find, xargs, grep kimi alətlərlə birləşdirildikdə rm və cp əmrləri daha güclü hala gəlir. Məsələn, müəyyən tipdə faylları tapıb silmək üçün find . -name “*.log” -exec rm {} \; istifadə olunur. Bu cür əmrlərlə sistemdə dəqiqliklə işləmək mümkündür.
Linux distrolarda bu əmrlərin istifadəsi sistemin idarə edilməsi və gündəlik əməliyyatların avtomatlaşdırılması üçün vacib biliklərdəndir. Təcrübəli istifadəçilər bu əmrlərlə skriptlər yazar, cron ilə avtomatik backup sistemləri qurur və sistem idarəsini sadələşdirirlər.
