Linux distrolarda da məlumat alma komandalarından istifadə edərək, sistemin vəziyyəti, hardware, şəbəkə, yaddaş və digər resurslar haqqında məlumat əldə edə bilərsiniz. Bu əmrlər, administratorların və istifadəçilərin sistem haqqında ətraflı məlumat almasına imkan verir. Aşağıda ən çox istifadə olunan məlumat alma əmrləri və onların istifadəsi barədə məlumat verilmişdir
lsb_release komandası, Linux sistemlərində Linux Standard Base (LSB) məlumatlarını göstərmək üçün istifadə olunan bir əmrdir. Bu komanda, sistemdəki Linux versiyası, paylanması və digər metadata məlumatlarını asanlıqla əldə etməyə imkan verir.
Bütün mövcud məlumatları göstərir. Bu parametrlə komanda işlədildikdə, aşağıdakı məlumatlar əldə edilir
Distributor ID: Distronun adı (məsələn, Ubuntu, Debian və s.).
Description: Distor haqqında tam məlumat.
Release: Distronun versiyası.
Codename: Distronun kod adı (məsələn, focal, buster).
lsb_release -a - Sistemin LSB məlumatlarını tam olaraq göstərir. lsb_release -a Distributor ID: Ubuntu lsb_release -v LSB versiyası haqqında məlumat göstərir. lsb_release -v LSB Version: core-11.0.1ubuntu2 lsb_release -d Sistemin təsvirini (description) göstərir. lsb_release -d Description: Ubuntu 22.04.3 LTS lsb_release -r Sistemin versiya nömrəsini göstərir. lsb_release -r Release: 22.04 lsb_release -i Distronun adını göstərir (Distributor ID). lsb_release -i Distributor ID: Ubuntu lsb_release -c Distronun kod adını göstərir (Codename). lsb_release -c Codename: jammy
cat /etc/issue komandası Linux və Unix əsaslı sistemlərdə sistemin versiyası və digər identifikasiya məlumatlarını göstərmək üçün istifadə olunur. Bu fayl, istifadəçiyə sistemə girişdən əvvəl göstərilən mesajı özündə əks etdirir.
Faylın içində aşağıdakı xüsusi simvollar istifadə edilə bilər:
\n: Yeni sətir. \l: Terminalın adı. \s: Əməliyyat sisteminin adı. \m: Sistem arxitekturası. \r: Əməliyyat sisteminin versiyası. \t: Cari tarix və vaxt.
uname -a komandası Linux və Unix əsaslı sistemlərdə sistem haqqında ətraflı məlumat vermək üçün istifadə olunur. Bu əmrlə kernel versiyası, arxitektura, host adı və digər əsas məlumatlar əldə edilir.
-a Bütün mövcud məlumatları göstərir. uname -a Linux mycomputer 5.15.0... -s Kernelin adını göstərir. uname -s Linux -n Sistem host adını göstərir. uname -n mycomputer -r Kernel versiyasını göstərir. uname -r 5.15.0-75-generic -v Kernel buraxılış tarixini və əlavə məlumatları göstərir. uname -v #82-Ubuntu SMP Fri Jun... -m Sistem arxitekturasını göstərir. uname -m x86_64 -p Prosessor növünü göstərir (həmişə dəstəklənmir). uname -p x86_64 -i Maşın növünü göstərir (həmişə dəstəklənmir). uname -i x86_64 -o Əməliyyat sistemi adını göstərir. uname -o GNU/Linux
hostname komandası Linux və Unix əsaslı əməliyyat sistemlərində cihazın host adını göstərmək və ya dəyişdirmək üçün istifadə olunur. Host adı, şəbəkə üzərində cihazın tanınması üçün istifadə edilən unikal addır.
hostname Cihazın cari host adını göstərir. hostname mycomputer hostname -s Host adının qısa formasını göstərir (ilk hissə). hostname -s mycomputer hostname -f Tam domain adını (FQDN - Fully Qualified Domain Name) göstərir. hostname -f mycomputer.example.com hostname -d Host adının domain hissəsini göstərir. hostname -d example.com hostname -i Cihazın host adına bağlı olan IP ünvanını göstərir. hostname -i 192.168.1.10 hostname -I Cihazın bütün şəbəkə interfeyslərinin IP ünvanlarını göstərir. hostname -I 192.168.1.10 10.0.0.1 hostname -V hostname əmrinin versiyasını göstərir. hostname -V hostname 3.23 (2023-01-01)
Linux əməliyyat sistemlərində w, who, və whoami komandaları istifadəçilər və sistem haqqında müxtəlif məlumatları göstərmək üçün istifadə olunur. Hər biri fərqli məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuşdur
w - Aktiv istifadəçilər və onların fəaliyyəti haqqında geniş məlumat verir. İstifadəçi adı, giriş vaxtı, IP, cari əmrlər və sistem yüklənməsi. who - Sistemə daxil olmuş istifadəçiləri sadalayır. İstifadəçi adı, terminal, giriş vaxtı və IP. whoami - Aktiv istifadəçinin adını göstərir. Cari sessiyanın istifadəçi adı.
uptime komandası Linux və Unix əsaslı əməliyyat sistemlərində sistemin nə qədər müddət işlədiyini və yüklənmə vəziyyətini göstərir. Bu, sistemin ümumi vəziyyətini qısa bir baxışla öyrənmək üçün istifadə olunur.
date komandası Linux və Unix əsaslı əməliyyat sistemlərində cari tarixi və vaxtı göstərmək və ya dəyişdirmək üçün istifadə olunur. Bu əmrlə tarix və vaxt məlumatını müxtəlif formatlarda göstərmək və sistem vaxtını idarə etmək mümkündür.
+%Y - İli göstərir. date +%Y 2025 +%m - Ayı (01-12 formatında) göstərir. date +%m 01 +%d - Günün tarixini göstərir. date +%d 02 +%H - Saatı (24 saat formatında) göstərir. date +%H 15 +%M - Dəqiqələri göstərir. date +%M 20 +%S - Saniyələri göstərir. date +%S 45 +%A - Həftənin gününün tam adını göstərir. date +%A Thursday +%B - Ayın tam adını göstərir. date +%B January +%T - Saat, dəqiqə və saniyəni göstərir. date +%T 15:20:45
Linux əməliyyat sistemlərində şəbəkə interfeysləri haqqında məlumat əldə etmək və şəbəkə parametrlərini idarə etmək üçün ifconfig və ip a (və ya ip addr) əmrləri istifadə olunur. Bu alətlərdən hər biri fərqli xüsusiyyətlərə malikdir, lakin ümumi məqsədləri oxşardır. ifconfig daha köhnə bir alətdir və yeni sistemlərdə artıq istifadə olunmaması tövsiyə olunur; onun yerinə ip aləti gəlmişdir.
Əsas fərqlərinə baxaq Status Köhnəlmiş, bəzi sistemlərdə mövcuddur. Müasir və aktiv dəstək göstərilir. Funksionallıq Məhdud. Daha çox imkanlara malikdir. IPv6 Dəstəyi Məhdud. Tam dəstək verir. Əmr Sintaksisi Sadə. Daha güclü və detallıdır.
netstat komandası Linux və Unix sistemlərində şəbəkə əlaqələrini, şəbəkə interfeyslərini və əlaqəli statistikanı göstərmək üçün istifadə olunur. Xüsusilə netstat -tunap əmri açıq portlar, aktiv bağlantılar və bu əlaqələrlə əlaqəli proseslər haqqında geniş məlumat verir.
-t TCP bağlantılarını göstərir. -u UDP bağlantılarını göstərir. -n Host adları yerinə IP ünvanlarını göstərir. -a Bütün aktiv bağlantıları (gözləyənlər də daxil olmaqla) göstərir. -p Hər bir bağlantı ilə əlaqəli proses və PID məlumatlarını göstərir.
cat /proc/cpuinfo komandası Linux əməliyyat sistemində prosessor haqqında detallı məlumatı göstərir. Bu məlumatlar CPU modelindən, nüvələrdən, tezlikdən və digər əlaqəli xüsusiyyətlərdən ibarət ola bilər. /proc/cpuinfo faylı, Linux sistemində kernel tərəfindən idarə olunan və sistemin prosessoruna dair məlumatları saxlayan virtual fayldır.
processor: Prosessorun nömrəsi (çox nüvəli CPU-larda hər bir nüvə üçün fərqli nömrələr göstərilir). vendor_id: Prosessorun istehsalçısı (məsələn, Intel və ya AMD). cpu family: CPU-nun ailəsi (istehsalçı tərəfindən verilən). model name: Prosessorun tam adı və model nömrəsi. cpu MHz: CPU-nun cari tezliyi (MHz ilə). cache size: Prosessorun səviyyə 1 və 2 ön yaddaşının ölçüsü. physical id: Fiziki prosessorun ID-si (çox prosessorlu sistemlərdə istifadə olunur). siblings: Bütün nüvələrin ümumi sayı. cpu cores: CPU-nun fiziki nüvələrinin sayı. flags: Prosessorun dəstəklədiyi xüsusiyyətlər və təlimatlar (məsələn, SSE, AVX, AES). bugs: Prosessordakı tanınmış səhvlər (məsələn, Meltdown və Spectre zəiflikləri). bogomips: CPU performansını ölçən bir göstərici, lakin adətən praktiki istifadədə az əhəmiyyət kəsb edir. cache_alignment: Prosessorun yaddaşın hansı ölçüdə düzgün sıralandığını göstərir. address sizes: Fiziki və virtual yaddaş ünvanlarının ölç
Linux əməliyyat sistemində sistemin yaddaş istifadə vəziyyəti haqqında məlumat əldə etmək üçün cat /proc/meminfo və free -mh komandası istifadə olunur. Hər iki əmr müxtəlif şəkildə yaddaş məlumatlarını təqdim edir, lakin fərqli təfərrüatlarla.
MemTotal: Ümumi fiziki yaddaşın miqdarı. MemFree: Boş yaddaşın miqdarı. MemAvailable: İstifadə olunmayan, lakin sistem tərəfindən yenidən istifadə edilə bilən yaddaş. Buffers: Yaddaşda müvəqqəti olaraq saxlanılan məlumatlar (məsələn, disk yazma əməliyyatları üçün). Cached: Yaddaşda saxlanılan məlumatlar (keşlənmiş fayllar). SwapTotal və SwapFree: Mübadilə (swap) yaddaşının ümumi həcmi və azad olan hissəsi. Active: Aktiv şəkildə istifadə olunan yaddaşın miqdarı. Inactive: İstifadə olunmayan yaddaşın miqdarı. Shmem: Paylaşılan yaddaşın miqdarı. Slab: Kernelin məlumat strukturunun saxlandığı yaddaş. KernelStack: Kernel stack yaddaşı. PageTables: Yaddaş səhifələrini idarə edən cədvəllərin istifadə etdiyi yaddaş.
vmstat komandası, Linux sistemlərində yaddaş, prosessor, disk, swap və digər sistem resursları haqqında statistik məlumatları göstərən faydalı bir komanda alətidir. Bu əmr sistemin ümumi performansını izləmək üçün istifadə olunur. vmstat müxtəlif parametrlərlə istifadə edilə bilər və fərqli təfsirlər təqdim edir.
r Proseslər növbəsində gözləyən proseslərin sayı. b Bloklanmış (həll olunmamış) proseslərin sayı. swpd Mübadilə (swap) yaddaş istifadə miqdarı (kB). free Boş yaddaş miqdarı (kB). buff Yaddaşda saxlanılan buferlər üçün ayrılan məkan (kB). cache Keşlənmiş yaddaşın miqdarı (kB). si Yaddaş mübadiləsinin (swap in) miqdarı (kB/s). so Diskdən məlumat çıxarma (swap out) miqdarı (kB/s). bi Disk oxuma əməliyyatlarının sayı (kB/s). bo Disk yazma əməliyyatlarının sayı (kB/s). in Prosessor kəsilməsi (interrupts) sayı (k/s). cs Proseslərə keçidlərin sayı (context switches) (k/s). us İstifadəçi məkanı (user space) üzrə CPU istifadəsi (faiz). sy (system space) üzrə CPU istifadəsi (faiz). id İstifadə edilməyən CPU vaxtı (idle, faiz). wa I/O gözləmə (waiting for I/O) vaxtı (faiz). st Virtual maşınlar (steal) tərəfindən istifadə edilən CPU vaxtı (faiz). dev Diskin adı (məsələn, sda), disk məlumatlarının statistikasını göstərir.
lshw -short və hwinfo –short komandaları Linux sistemində hardware (avadanlıq) haqqında ümumi məlumatları qısa şəkildə göstərir. Hər iki əmr müxtəlif alətlərdir, lakin eyni məqsəd üçün istifadə olunur: sistemdəki hardware komponentləri haqqında məlumat təqdim etmək.
H/W path: Cihazın sistemdəki yeri və yolunu göstərir. Device: Cihazın adı. Class: Cihazın növü (məsələn, prosessor, yaddaş, disk). Description: Cihazın təsviri (məsələn, CPU, SSD, şəbəkə kartı).
lsusb komandası , Linux sistemlərində USB cihazları haqqında məlumat göstərən bir əmrdir. Bu əmr, sistemə qoşulmuş bütün USB cihazlarının siyahısını və onlarla əlaqəli bəzi əsas məlumatları təqdim edir. Hər bir USB cihazının identifikatoru, növü və daha çoxu barədə məlumat almanıza imkan verir.
Bus: USB bus nömrəsi (hansı bus-a qoşulmuşdur). Device: Cihazın nömrəsi (hansı cihazdır). ID: USB cihazının vendor ID və product ID-si (hansı şirkət və məhsul). Description: USB cihazının qısa təsviri (məsələn, klaviatura, siçan, yaddaş qurğusu və s.).
