Cookie (Kuki) veb brauzerlərdə saxlanılan kiçik məlumat fayllarıdır. Onlar istifadəçilərin veb saytlarla qarşılıqlı əlaqələrini fərdiləşdirmək və yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunur. Kukilər əsasən veb serverlər tərəfindən yaradılır və brauzerlərdə müvəqqəti və ya uzunmüddətli olaraq saxlanılır.
Sessiyanın idarə edilməsi
Kukilər veb sayt fəaliyyətini müəyyən bir istifadəçi ilə əlaqələndirməyə kömək edir.
Məsələn, tutaq ki, alış-veriş saytında hesabınız var. Veb saytın ana səhifəsindən daxil olub hesabınıza daxil olduğunuz zaman vebsaytın serveri sessiya kukisi yaradır və kukini brauzerə göndərir. Bu kuki vebsayta hesabınızın məzmununu yükləməyi bildirir. Bu, indi adınızı ana səhifədə göstərəcək.
Daha sonra köynək göstərən məhsul səhifəsinə klikləsəniz, veb brauzeriniz həmin məhsul səhifəsi üçün vebsayta HTTP sorğusu göndərir və sorğuya sessiya kukisi də daxildir. Beləliklə, istifadəçi tanınır və yeni səhifə yükləndikdə yenidən daxil olmaq məcburiyyətində qalmayacaqsınız.
Fərdiləşdirmə
Fərdiləşdirmə vebsayta giriş kukiləri haqqında məlumat verir. Beləliklə, hər dəfə ziyarət etdiyiniz zaman daxil olmaq məcburiyyətində deyilsiniz. O, həmçinin saytı necə strukturlaşdırdığınızı və fərdiləşdirdiyinizi izləyir. Məsələn, saytın hansı dildə olmasını istəyirsiniz, hansı növ videolarla maraqlanırsınız və s.
Monitorinq
Bir çox saytlar baxış tarixçənizi, axtardığınız məhsulları, alış-veriş səbətinizdə olanları və s. ətraflı məlumatları qeyd edir. Beləliklə, başqa sayta baxarkən, başqa bir saytda baxdığınız məhsulun reklamını görə bilərsiniz.
Bununla belə, kukiləri izləmək üçün yeganə məqsəd reklam deyil. Bir çox analitik xidmətlər istifadəçi fəaliyyətini anonim şəkildə qeyd etmək üçün izləmə kukilərindən də istifadə edir.
Kukilərin növləri hansılardır?
Kuki növləri iki geniş kateqoriyaya bölünür: sessiya kukiləri və davamlı kukilər.
İndi gəlin bu 2 Kukilərin arasındakı fərqləri araşdıraq.
Sessiya kukiləri (Session Cookies)
Bunlar kompüterinizin müvəqqəti yaddaşında olan müvəqqəti kukilərdir, onlar heç vaxt kompüterinizin sabit diskində saxlanmır.O, yalnız veb-brauzerinizə vebsaytda naviqasiya etmək və ziyarət etdiyiniz əvvəlki səhifələri yadda saxlamaq üçün istifadə olunur.
Davamlı kukilər (Persistent Cookies)
Bunlar kompüterinizin sabit diskində uzun müddət saxlanılan kukilərdir. Bəziləri orada əbədi olaraq qalır, digərləri isə müəyyən bir müddətdən sonra sona çatır.
Davamlı kukilər giriş məlumatlarınızı xatırlamaq kimi vacib detallara cavabdehdir. Bu yolla, siz ziyarətlər arasında daxil olaraq qalırsınız və fərdiləşdirmə müəyyən saytları necə konfiqurasiya etdiyinizə əsasən davam edir.
Bəzi davamlı kukilər üçüncü tərəf kukiləri kimi tanınır. Bu kukilər ziyarət etdiyiniz səhifələr və baxdığınız məhsullar kimi internet üzərindən onlayn fəaliyyətlərinizi izləyir. Ümumiyyətlə, məxfiliyinizi pozmaqdan məsul olan bu üçüncü tərəfin davamlı kukiləridir.
Kukilərin üstünlükləri nələrdir?
Kukilərdən istifadə etməyin bir çox üstünlükləri var. Aşağıda sizin üçün ən vacib olanları sadalayaq
- Onlar tərcihlərinizi xatırlayırlar ki, siz yalnız sizə aid olan reklamları görəsiniz.
- Onlar parollarınızı və istifadəçi adlarınızı saxlayırlar ki, müxtəlif vebsaytlara daxil olduğunuz zaman bu təfərrüatları yadda saxlamaq məcburiyyətində qalmayasınız.
- Kukiləri haradan tapacağınızı bildikdən sonra onları silmək və idarə etmək asandır.
- Kukilər sizin baxış davranışınızı xatırlayır, ona görə də Google və ya digər axtarış motorlarından istifadə edərkən adətən sizə ən uyğun olan axtarış nəticələrini görürsünüz.
Kukilərin dezavantajları nələrdir?
Kukiləri qəbul etməyin öz üstünlükləri olsa da, bir sıra mənfi cəhətləri də var. Bilməli olduğunuz əsas çatışmazlıqlar aşağıdakılardır
- Bəzən üçüncü tərəflərin kukilər tərəfindən saxlanılan məlumatlara daxil olması mümkündür ki, bu da məxfiliklə bağlı narahatlıq doğurur.
- İnternetdə gəzərkən kiminsə sizi izlədiyini hiss edə bilərsiniz.
- Hara baxacağınızı bilmirsinizsə, kukiləri tapmaq və silmək çətin ola bilər.
- Bəzi viruslar kuki kimi maskalana bilər və kukilər silindikdən sonra yenidən görünə bilər.
Kukilərdən istifadənin riskləri nələrdir?
Birinci tərəf kukiləri istifadə etdiyiniz vebsayt tərəfindən yaradılır və istifadə olunur. Məqalənin əvvəlki bölmələrində izah etdiyimiz saytınızın naviqasiyasını, giriş məlumatlarınızı və seçimlərinizi izləyənlər bunlardır; sessiya və davamlı kukilərdir. Onlar ümumiyyətlə təhlükəsiz və faydalı hesab olunurlar.
Üçüncü tərəf kukiləri sayt və ya reklam tərəfindən yaradılır və siz həmin ilkin vebsaytı tərk etdikdən çox sonra fəaliyyətlərinizi izləmək və qeyd etmək imkanına malikdir. Bu kukilər sizə dəqiqələr, günlər və ya həftələr əvvəl baxdığınız məhsulun Facebook-da reklamını göstərməyə imkan verir.
Zombi kukiləri kimi tanınan bəzi üçüncü tərəf kukiləri daha təhlükəsizdir. Üçüncü tərəf kukilərini bloklamaq və silmək üçün brauzer seçimlərinizi təyin etsəniz belə, onlar hələ də quraşdırılacaq və silindikdən sonra yenidən görünə bilər. Onları məhv etmək çox çətindir.
Kukiləri necə idarə etmək olar?
Siz kukilər olmadan internetdən istifadə edə bilərsiniz. Bütün əsas veb-brauzerlər kompüterinizdə saxlanılan kukiləri istəyə görə silməyə imkan verir.
Siz həmçinin davamlı kukiləri bloklamağı seçə bilərsiniz ki, yeniləri saxlanılmasın. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, bütün kukilər pis deyil və ya məxfiliyiniz üçün riskdir.
Əksər brauzerlər üçüncü tərəf kukilərini ayrıca aktivləşdirməyə və söndürməyə imkan verir, beləliklə, birinci tərəf kukilərinə (ən faydalı olanlar) icazə verə və istədiyiniz zaman üçüncü tərəf kukilərini söndürə bilərsiniz.
Chrome-da kukiləri necə bloklamaq olar?
Chrome-da kukiləri bloklamaq üçün aşağıdakı addımları izləyə bilərsiniz, proses əksər digər brauzerlər üçün oxşardır.
Chrome-da pəncərənin yuxarı sağ tərəfindəki üç nöqtəli menyuya klikləyin.
Açılan menyuda “Settings” seçin.
Sol naviqasiya panelində “Privacy and security” seçin.
Privacy and security bölməsində “Cookies and other site data” üzərinə klikləyin.
Kukilərdən reklam məqsədləri də daxil olmaqla, gəzən fəaliyyətləri qeyd etmək üçün istifadə edilə bilər. Bununla belə, bir çox istifadəçi onlayn davranışlarının izlənilməsini istəmir. Çünki bu məlumat istifadəçiləri reklamlar üçün izləməkdən tutmuş onları izləməyə və ya təqib etməyə qədər müxtəlif yollarla istifadə edilə bilər. (Bu, bütün kuki istifadələrinə aid deyil.)
Aİ-nin eMəxfilik Direktivi kimi bəzi məxfilik qanunları kukilərin istifadəsini həll edir və tənzimləyir. Bu direktivə əsasən, istifadəçilər veb saytın kukilərdən istifadə etməzdən əvvəl “razılığını” verməlidirlər. Onlar veb-saytın kukiləri necə idarə etdiyi barədə məlumatlandırılmalı və bu istifadə ilə razılaşmalıdırlar. Aİ Ümumi Məlumatların Qorunması Qaydası (GDPR) kukilərə şəxsi məlumat kimi yanaşır, ona görə də onun qaydaları Aİ-də kuki istifadəsinə də aiddir. Bundan əlavə, kukilər tərəfindən toplanan bütün şəxsi məlumatlar GDPR-nin yurisdiksiyasına aiddir.Buna görə, təhlükəsiz kuki istifadəsi üçün HttpOnly, Secure, və SameSite atributlarından istifadə tövsiyə olunur.
