Virus, kompüter sistemlərinə və proqramlarına zərər verən, özünü digər fayllara və proqramlara əlavə edərək yayılabilən bir zərərli proqramdır (malware). Viruslar, çox vaxt istifadəçinin məlumatlarını silmək, gizli məlumatları oğurlamaq və ya kompüter sistemlərinin normal işləməsini pozmaq məqsədilə istifadə olunur. Viruslar adətən bir proqramın, faylın və ya sənədin içərisində gizlənir və bu fayllar açıldıqda və ya işlədildikdə aktivləşir.Viruslar, digər zərərli proqramlardan fərqli olaraq özünü çoxalma qabiliyyətinə malikdirlər, bu da onları daha təhlükəli edir. Antivirus proqramları və müasir təhlükəsizlik tədbirləri virusların yayılmasının qarşısını almağa kömək edir.
Əgər komputerinizdə virus olduğuna necə bilə bilərik?
Kompüterin yavaşlaması
Viruslar sistem resurslarını (prosessor, yaddaş, sərt disk) istifadə edərək kompüterin performansını zəiflədir. Əgər kompüteriniz adi vaxtlarda nisbətən sürətli işləyirdisə, amma birdən-birə yavaşlamağa başlayıbsa, bu virus şübhəsi yarada bilər.
İstənməyən pəncərələrin açıqlanması
Əgər ekranda reklamlar, pop-up pəncərələr və ya başqa şübhəli mesajlar görünməyə başlayıbsa, bu virus və ya digər zərərli proqramların fəaliyyətinə işarə edə bilər.
Fayl və proqramların istənmədən silinməsi və ya zədələnməsi
Viruslar faylları silə bilər və ya zədələyərək onları oxunmaz hala gətirə bilər. Fayllar və ya proqramlar yox olarsa və ya işləməzsə, bu virusun təsiri ola bilər.
Email göndərilməsi
Kompüterinizdən tanımadığınız şəxslərə və ya sizə aid olmayan email göndərilməyə başlayırsa, bu, virusların email ünvanınızı istifadə edərək zərərli proqramlar göndərməsi nəticəsində ola bilər.
Ekranlarda və fayllarda şübhəli dəyişikliklər
Kompüterdəki fayl adlarında dəyişikliklər, qısa yolların (shortcuts) itməsi və ya ekranın görünüşündə dəyişikliklər virusun səbəb olduğu problemlərdən ola bilər.
Əlavə proqramların yüklənməsi
Əgər kompüterinizdə heç bir tədbir almadan yeni proqramlar və ya tətbiqlər görünməyə başlayıbsa, bu, virusun özünü gizlədərək kompüterə daxil olmasının bir göstəricisi ola bilər.
İnternet bağlantısının təhlükəsiz olmaması
Bəzi viruslar internetə qeyri-qanuni olaraq qoşulmaq və məlumatları oğurlamaq məqsədilə istifadə edilir. Əgər internet bağlantınızın sürəti çox aşağı düşərsə və ya şübhəli şəbəkə əlaqələri yaranarsa, bu, virus fəaliyyətinin əlaməti ola bilər.
Sistemdə xətaları və mavi ekran (Blue Screen of Death)
Kompüterdə çoxlu sayda səhvlər və sistem xətaları baş verirsə və mavi ekran (Blue Screen of Death) görsənirsə, bu, viruslardan və ya zərərli proqramlardan dolayı ola bilər.
Antivirus proqramının işləməməsi
Viruslar bəzən antivirus proqramlarını və təhlükəsizlik alətlərini bağlaya bilər. Əgər antivirus proqramınız işləmir və ya aktivləşdirməkdə çətinlik çəkirsinizsə, bu da virus əlaməti ola bilər.
Əgər yeni faylların yaradılırsa
Şübhəli fayllar (məsələn, “desktop.ini” və ya .exe faylları) avtomatik olaraq yaradılırsa, bu, sistemə virus və ya digər zərərli proqramın daxil olmasının əlaməti ola bilər.
Komputerinizdə virus şübhəsi ilə qarşılaşırsınızsa, aşağıdakı addımları ataraq kompüterinizi yoxlaya bilərsiniz
Antivirus proqramı ilə tam skan edin: Ən son yeniliklərə sahib bir antivirus proqramı istifadə edin.
Sistem bərpa etmə: Əgər virusun fəaliyyətini əvvəlki tarixdə dayandırmaq mümkünsə, sistem bərpa etmə (system restore) funksiyasını istifadə edin.
Şübhəli proqramları silmək: Hər hansı bir yeni və ya şübhəli proqramı və ya tətbiqi silin.
Ən son əməliyyat sistemi yeniləmələri: Kompüterinizin əməliyyat sistemini və proqramlarını ən son versiyalarla yeniləyin, çünki yeni yeniləmələr viruslara qarşı qorunmanı artırır.
Fayl virusları
Bu növ viruslar, proqramlar və ya sənədlər kimi fayllara əlavə olunur. İstifadəçi bu faylı açdıqda virus aktivləşir. Fayl viruslarına misal olaraq, .exe və .com formatlarında olan viruslar göstərilə bilər.
Makro virusları
Bu viruslar, xüsusilə ofis proqramları (Microsoft Word, Excel və s.) istifadə edərkən makroları (proqramlaşdırma dilində yazılmış avtomatik əmrlər) hədəf alır. İstifadəçi bu sənədi açdıqda və makrolar işlədildikdə virus aktivləşir.
Boot sektoru virusları
Bu viruslar, kompüterin başladığı zaman ilk olaraq yüklənən boot sektorunda gizlənir. Kompüter açıldıqda, sistem bu virusu yükləyir və genişlənir. Bu növ viruslar, əsasən disketlər və xarici yaddaş vasitələri ilə yayılırdı, amma indiki dövrdə daha az yayılmışdır.
Skript virusları
Skript virusları, əsasən veb səhifələrində və e-poçtlarda gizlənə bilər. Bu viruslar HTML və JavaScript kimi dillərdə yazılır və veb səhifələrinə yerləşdirilir. İstifadəçi bu səhifəyə daxil olduqda, virus aktivləşir.
Polimorfik viruslar
Polimorfik viruslar, özünü dəyişdirən və ya şifrələyən viruslardır. Bu növ viruslar, antivirus proqramlarının onları tanımasını çətinləşdirir. Hər dəfə yayıldıqda, kodlarını dəyişdirirlər, beləliklə, hər dəfə fərqli bir versiyada görünürlər.
Metamorfoz virusları
Polimorfik viruslardan fərqli olaraq, metamorfoz virusları, yalnız öz kodunu dəyişdirməklə kifayətlənmir, həm də strukturlarını dəyişdirirlər. Bu, onları daha da çətinləşdirir və antivirus proqramlarına qarşı daha dayanıqlı edir.
Troyan atları
Troyan atları, əslində viruslardan fərqli olaraq, kompüterə sızmağa çalışan proqramlardır. Onlar istifadəçinin məlumatlarını oğurlamaq, kompüterin idarəsini ələ keçirmək və ya zərərli əməliyyatlar yerinə yetirmək üçün gizlənirlər.
Çerez virusları (cookie viruses)
Bu növ viruslar istifadəçinin brauzerindəki çerezləri (cookies) hədəf alır və istifadəçinin online fəaliyyətini izləyir. Bu viruslar, istifadəçilərin şəxsi məlumatlarını toplaya bilər.
