Kiber təhlükəsizlik nədir?
Kiber təhlükəsizlik; kompüterləri, şəbəkələri, proqram tətbiqlərini, kritik sistemləri və məlumatları mümkün rəqəmsal təhdidlərdən qoruma tətbiqidir. Şirkətlər müştəri etibarını qorumaq və tənzimləyici qanunvericiliyə uyğunluğu təmin etmək üçün məlumatları qoruma məsuliyyəti daşıyırlar. Həssas məlumatları icazəsiz girişdən qorumaq və iş əməliyyatlarında arzuolunmaz şəbəkə fəaliyyəti səbəbindən fasilələrin qarşısını almaq üçün siber təhlükəsizlik tədbirləri və alətlərindən istifadə edirlər. Təşkilatlar siber təhlükəsizliyi işçilər, proseslər və texnologiyalar arasında rəqəmsal müdafiə prosesini tənzimləyərək tətbiq edirlər.
Kiber təhlükəsizlik niyə vacibdir?
Enerji, nəqliyyat, Dövlət idarələri,pərakəndə ticarət və istehsal kimi müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələr, effektiv müştəri xidmətləri göstərmək və sərfəli əməliyyatları yerinə yetirmək üçün rəqəmsal sistemlərdən və yüksək sürətli bağlantılardan istifadə edirlər. Fiziki aktivlərini qoruduqları kimi, rəqəmsal aktivlərini də təmin etməli və sistemlərini arzuolunmaz girişdən qorumalıdırlar. Kompüter sisteminə, şəbəkəyə və ya bağlı müəssisələrə qarşı icazəsiz giriş əldə etmək məqsədilə edilən hər hansı bir qəsdən fəaliyyət kiber hücum adlanır. Uğurlu kiber hücum gizli məlumatların ifşası, oğurlanması, silinməsi və ya dəyişdirilməsi ilə nəticələnə bilər. Siber təhlükəsizlik tədbirləri kiber hücumlara qarşı müdafiə təmin edir və aşağıdakı üstünlükləri təklif edir.
Qayda pozuntularının qarşısını alma və ya xərclərini azaltma
Kiber təhlükəsizlik strategiyalarını tətbiq edən təşkilatlar; biznesin nüfuzunu, maliyyə dayanaqlarını, əməliyyat proseslərini və müştəri etibarını təsir edə biləcək arzuolunmaz kiber hücumların nəticələrini minimuma endirir. Məsələn, şirkətlər mümkün sızma hallarını və əməliyyatların dayandırılmasını minimuma endirən fövqəladə vəziyyət bərpa planları həyata keçirirlər.
Qanunvericiliyə uyğunluğu təmin etmə
Müəyyən sahələrdə və bölgələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələr, həssas məlumatları mümkün kiber risklərdən qorumaq üçün tənzimləyici qanunvericilik tələblərinə uyğun olmalıdırlar. Məsələn, Avropada fəaliyyət göstərən şirkətlər, təşkilatların məlumat gizliliyini təmin edən uyğun siber təhlükəsizlik tədbirləri görməsini nəzərdə tutan Ümumi Məlumatların Qorunması Tənzimləməsi (GDPR) ilə uyğunlaşmalıdırlar.
İnkişaf edən kiber təhdidlərin təsirini azaltmaq
Kiber hücumlar dəyişən texnologiyalarla birlikdə inkişaf edir. Cinayətkarlar, icazəsiz sistemə giriş üçün yeni alətlərdən istifadə edir və yeni strategiyalar hazırlayır. Təşkilatlar, bu yeni və getdikcə inkişaf edən rəqəmsal hücum texnologiyaları və alətləri ilə mübarizə aparmaq üçün siber təhlükəsizlik tədbirlərini tətbiq edir və onları inkişaf etdirir.
Siber təhlükəsizliyin müdafiə etməyə çalışdığı hücum növləri hansılardır?
Siber təhlükəsizlik mütəxəssisləri, kompüter sistemlərinə müxtəlif yollarla sızan yeni təhdidləri nəzarətdə saxlamaq və təsirini azaltmaq üçün çalışırlar. Yaygın kiber təhdidlərə dair bəzi nümunələr aşağıda verilmişdir:
1. **Zərərli proqramlar (Malware)**: Kompüter sistemlərinə ziyan vurmaq üçün hazırlanmış proqramlar. Buna viruslar, truva atları, solucanlar və ransomware (fidyə proqramları) daxildir.
2. **Kimlik avlama (Phishing)**: İstifadəçiləri aldatmaq üçün yaradılan saxta e-poçtlar, veb saytlar və ya mesajlarla şəxsi məlumatların ələ keçirilməsi.
3. **Denial of Service (DoS) və Distributed Denial of Service (DDoS) hücumları**: Hədəf sistemləri və ya şəbəkələri aşırı yükləməklə onları xidmət xaricinə çıxarmaq məqsədini güdən hücumlar.
4. **Sosial mühəndislik**: İnsanları manipulyasiya edərək, gizli məlumatların ələ keçirilməsi üçün istifadə edilən metodlar.
5. **Zero-Day hücumları**: İstifadəçi tərəfindən bilinməyən və hələ düzəldilməmiş sistem zəifliklərindən istifadə edən hücumlar.
6. **Ağ İçi hücumlar (Insider Threats)**: Təşkilatın daxili işçilərinin məlumatları və sistemləri zədələməsi və ya sui-istifadə etməsi.
7. **SQL İnhisarı (SQL Injection)**: Hədəf verilənlər bazasına icazəsiz giriş əldə etmək üçün zərərli SQL kodlarının işlədilməsi.
8. **Man-in-the-Middle (MitM) hücumları**: İki tərəf arasında keçid edərək, məlumatları ələ keçirən və ya dəyişdirən hücumlar.
Bu təhdidlərin qarşısını almaq üçün təşkilatlar mütəmadi olaraq siber təhlükəsizlik tədbirlərini tətbiq edir və inkişaf etdirir.
Kiber təhlükəsizlik necə işləyir?
Təşkilatlar, Kiber təhlükəsizlik strategiyalarını həyata keçirərkən prosesə siber təhlükəsizlik mütəxəssislərini daxil edirlər. Bu mütəxəssislər mövcud informasiya emalı sistemlərinin, şəbəkələrin, məlumat saxlama sistemlərinin, tətbiqlərin və digər bağlı cihazların təhlükəsizlik risklərini qiymətləndirirlər. Ardından, siber təhlükəsizlik mütəxəssisləri geniş əhatəli bir siber təhlükəsizlik çərçivəsi yaradır və qoruyucu tədbirləri təşkilatda tətbiq edirlər.
Uğurlu bir Kiber təhlükəsizlik , işçiləri ən yaxşı təhlükəsizlik praktikaları haqqında maarifləndirmək və mövcud İT infrastrukturu üçün avtomatlaşdırılmış Kiber müdafiə texnologiyalarından istifadə etməyi əhatə edir. Bu komponentlər, bütün məlumat giriş nöqtələrində mümkün təhdidlərə qarşı çox qatlı bir qoruma yaratmaq üçün birlikdə fəaliyyət göstərir.
Bu proseslər aşağıdakılardan ibarətdir:
1. **Risklərin aşkarlanması**: Potensial təhdidlər və zəifliklər müəyyən edilir.
2. **Kimliklərin, infrastrukturun və məlumatların qorunması**: Yetkisiz girişin qarşısını almaq üçün müdafiə mexanizmləri qurulur.
3. **Anormalliklərin və fəaliyyətlərin aşkarlanması**: Şəbəkədəki və sistemlərdəki qeyri-adi davranışlar izlənilir.
4. **Təhlil və reaksiya**: Təhdidlərin əsas səbəbləri araşdırılır və müvafiq tədbirlər görülür.
5. **Bərpa**: Hadisələr baş verdikdən sonra sistemin normal fəaliyyətinə qayıtması üçün bərpa planları həyata keçirilir.
Bu yanaşma, təşkilatların təhlükəsizlik səviyyəsini artıraraq müştəri etibarını qorumağa və kiber hücumların təsirini minimuma endirməyə kömək edir.
Siber güvenliyin müxtəlif növləri hansılardır?
Təşkilatlar, siber təhlükəsizlik strategiyalarını həyata keçirərkən prosesə siber təhlükəsizlik mütəxəssislərini daxil edirlər. Bu mütəxəssislər mövcud informasiya emalı sistemlərinin, şəbəkələrin, məlumat saxlama sistemlərinin, tətbiqlərin və digər bağlı cihazların təhlükəsizlik risklərini qiymətləndirirlər. Ardından, siber təhlükəsizlik mütəxəssisləri geniş əhatəli bir siber təhlükəsizlik çərçivəsi yaradır və qoruyucu tədbirləri təşkilatda tətbiq edirlər.
Kiber təhlükəsizlik növləri aşağıdakılardır:
1. **Şəbəkə təhlükəsizliyi**: Şəbəkə resurslarını icazəsiz girişdən, hücumlardan və zərərli proqramlardan qorumaq üçün tətbiq olunan tədbirlərdir.
2. **Apilkasiya təhlükəsizliyi**: Proqramların və tətbiqlərin zəifliklərini aşkar etməyi və aradan qaldırmağı hədəfləyir. Tətbiq təhlükəsizliyi, proqram təminatının inkişaf mərhələsindən etibarən həyata keçirilir.
3. **İnformasiya təhlükəsizliyi**: Məlumatların gizliliyini, bütünlüyünü və əlçatanlığını qorumaq üçün tədbirlər görür. Bu, verilənlərin şifrələnməsi və məlumat itkisinin qarşısını almaq üçün strategiyaları əhatə edir.
4. **Terminal təhlükəsizliyi**: İstifadəçi cihazlarının (kompüterlər, mobil telefonlar və s.) qorunmasına yönəlib. Bu, antivirus proqramları, şifrələmə və təhlükəsizlik siyasətləri ilə təmin edilir.
5. **Bulud təhlükəsizliyi**: Bulud mühitlərindəki məlumatların və sistemlərin qorunması üçün tədbirlərdir. Bu, bulud xidmət provayderlərinin təhlükəsizlik protokollarını da əhatə edir.
6. **Mobil təhlükəsizlik**: Mobil cihazların və tətbiqlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tətbiq olunan tədbirlərdir. Bu, mobil zərərli proqramların qarşısını almağı və mobil məlumatların şifrələnməsini əhatə edir.
7. **Sosial mühəndislikdən qorunma**: İstifadəçiləri aldatma yolu ilə məlumat ələ keçirməyi hədəfləyən metodlardan qorunma tədbirləridir.
8. **Fövqəladə vəziyyət bərpa planları**: Kiber hücumlardan sonra sistemlərin və məlumatların bərpa olunmasını təmin edən prosedurlar.
9. **Fiziki təhlükəsizlik**: Müəssisə və infrastrukturun fiziki cəhətdən qorunmasını təmin etmək üçün tədbirlər. Bu, təhlükəsizlik kameraları, giriş nəzarəti sistemləri və digər fiziki mühafizə metodlarını əhatə edir.
Bu növlər, təşkilatların bütün aspektləri ilə təhlükəsizliyi artırmaq və müştəri etibarını qorumaq məqsədini güdür.
Bir siber təhlükəsizlik strategiyasının komponentləri nələrdir?
1. **Riskin qiymətləndirilməsi**: Mövcud sistemlərin, şəbəkələrin və məlumat saxlama sahələrinin təhlükəsizlik boşluqlarını və potensial təhdidləri qiymətləndirmək prosesi. Bu, strategiyanın əsasını təşkil edir.
2. **Siyasət və prosedurlar**: Siber təhlükəsizlik siyasətləri, işçilərin riayət etməli olduğu qaydaları müəyyən edir. Bu siyasətlər məlumatların qorunması, giriş nəzarəti, şifrələmə və digər təhlükəsizlik tədbirləri üçün standartlar ehtiva edir.
3. **Təlim və maarifləndirmə**: İşçiləri ən yaxşı təhlükəsizlik praktikaları haqqında maarifləndirmək və təlim keçmək, insan xətalarından qaynaqlanan təhlükəsizlik pozuntularının qarşısını almağa kömək edir.
4. **Təhlükəsizlik texnologiyaları**: Antivirus proqramları, təhlükəsizlik divarları, hücum aşkarlama və qarşısını alma sistemləri (IDS/IPS) kimi texnologiyalar istifadə edilərək sistemlər qorunur.
5. **Şəbəkə təhlükəsizliyi**: Şəbəkələrdəki məlumat axınını izləmək və təhlükəsizlik təhdidlərini önləmək üçün şəbəkə təhlükəsizlik protokolları və nəzarətləri tətbiq edilir.
6. **Məlumat təhlükəsizliyi**: Məlumatların şifrələnməsi, ehtiyat nüsxələrinin yaradılması və təhlükəsiz şəkildə saxlanması kimi tədbirlərlə məlumatın bütünlüyü və gizliliyi təmin edilir.
7. **Giriş nəzarəti**: İstifadəçilərin sisteme girişini tənzimləmək üçün kimlik doğrulama və səlahiyyət vermə mexanizmləri qurulur. Yalnız yetkili şəxslərin müəyyən məlumatlara giriş imkanı təmin edilir.
8. **Hadisə idarəetməsi**: Təhlükəsizlik pozuntuları və ya hadisələr baş verdikdə tez bir zamanda cavab vermək üçün hadisə idarəetmə prosesi yaradılır. Hadisə cavabı planları və bərpa prosedurları inkişaf etdirilir.
9. **İzləmə və təhlil**: Sistemlərin və şəbəkələrin daimi izlənməsi, anormal davranışların və potensial təhdidlərin aşkarlanması üçün vacibdir. Təhlükəsizlik logları təhlil edilərək təhdidlər erkən mərhələdə aşkarlanır.
10. **Müntəzəm gözdən keçirmə və yeniləmə**: Siber təhlükəsizlik strategiyasının effektivliyini təmin etmək üçün müntəzəm olaraq gözdən keçirilməsi və yenilənməsi tələb olunur. Bu, yeni təhdidlərə və texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşmağı əhatə edir.
Bu komponentlər, siber təhlükəsizlik strategiyasının effektiv bir şəkildə tətbiqini təmin edir və təşkilatların rəqəmsal aktivlərini qoruma qabiliyyətini artırır.
Müasir siber təhlükəsizlik hücumlarından qorunmaq çün texnologiyalar hansılardır?
1. **Təhlükəsizlik divarları**: Şəbəkə trafikini izləyən və idarə edən sistemlərdir. İcazəsiz girişləri əngəlləmək və müəyyən qaydalara uyğun olaraq trafiği nəzarət etmək üçün istifadə olunur.
2. **Antivirus proqramları**: Kompüter sistemlərinə zərər verə biləcək zərərli proqramları (malware) aşkar edən və silən proqramlardır. Gerçək zamanlı müdafiə təmin edir.
3. **Hücum Aşkarlama və Qarşısını Alma Sistemləri (IDS/IPS)**: Şəbəkədə və ya sistemdə şübhəli fəaliyyətləri izləyən (IDS) və bu fəaliyyətlərə müdaxilə edən (IPS) sistemlərdir. Potensial təhdidləri tez bir zamanda aşkar edir.
4. **Şifrələmə**: Məlumatların icazəsiz girişdən qorunması üçün şifrələnməsi prosesidir. Həm məlumatların ötürülməsi, həm də saxlanılması zamanı istifadə olunur.
5. **Kimlik və Giriş İdarəsi (IAM)**: İstifadəçilərin kimliklərinin təsdiqlənməsi və sistemlərə girişlərinin idarə olunması üçün istifadə olunan sistemlərdir. Çox faktorlu kimlik doğrulama (MFA) kimi metodları əhatə edir.
6. **Təhlükəsiz E-poçt Keçidi**: E-poçt trafikini yoxlayan və zərərli proqramları və ya kimlik ovlama hücumlarını əngəlləyən sistemlərdir. Təhlükəsiz e-poçt göndərişini təmin edir.
7. **Bulud təhlükəsizliyi**: Bulud əsaslı xidmətlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə olunan texnologiyalardır. Məlumatların şifrələnməsi, giriş nəzarətləri və daimi izləmə kimi metodları əhatə edir.
8. **Davranış analizi**: İstifadəçilərin və sistemlərin normal davranışlarını izləyən və anormal fəaliyyətləri aşkar edən sistemlərdir. Daxili təhdidlərin və məlumat pozuntularının qarşısını almaq üçün effektivdir.
9. **Kiber təhlükəsizlik təlim platformaları**: İşçiləri siber təhlükəsizlik mövzularında maarifləndirmək üçün istifadə olunan platformalar və alətlərdir. Fərqindəlik artırma və simulyasiyalarla praktik təcrübə imkanı təqdim edir.
10. **Təhlükəsizlik Məlumatları və Hadisə İdarəetməsi (SIEM)**: Müxtəlif mənbələrdən gələn təhlükəsizlik məlumatlarını toplayan, analiz edən və hesabat verən sistemlərdir. Gerçək zamanlı hadisə izlənməsi və analiz edərək tez müdaxilə imkanı təmin edir.
11. **Hadisələrə cavab alətləri**: Təhlükəsizlik hadisələrinə tez bir zamanda müdaxilə etmək üçün istifadə olunan proqramlar və proseslərdir. Hadisələrin izlənməsi, analizi və həlli üçün struktur təqdim edir.
12. **İstifadəçi komputer və telefon təhlükəsizliyi**: İstifadəçi cihazlarının (kompüterlər, smartfonlar) təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə olunan proqramlar və metodlardır. Zərərli proqramlara qarşı qoruma təmin edir və cihazları idarə edir.
Bu müasir siber təhlükəsizlik texnologiyaları, təşkilatların rəqəmsal aktivlərini qoruma qabiliyyətini artırmaq və siber təhdidlərə qarşı dayanıqlılığını təmin etmək məqsədilə istifadə olunur.
