TOR (The Onion Router) brauzeri, internetdə anonim və təhlükəsiz şəkildə istifadə etmək üçün istifadə olunan bir brauzerdir. TOR userlərə IP ünvanlarını gizlədərək onların fəaliyyətlərini izlənməkdən qoruyur. Bu brauzer, internetdə “soğan” (onion) Routerləri adlanan bir texnologiyadan istifadə edir, yəni userlərin məlumatları bir neçə şəbəkədən istifadə edərək şifrəli şəkildə ötürülür.
DİQQƏT: Əziz oxucular bu məqalə yalnız təhsil məqsədi ilə paylaşılır. Zəhmətolmasa nəzərə almağınız xahiş edilir.
DİQQƏT: TOR Brauzerindən istifadə edərəkən çox diqqətli olmalısınız. ani diqqətsizilik sizin şəxsi məlumatlrınıza və maddi zərərə məruz qala bilərsiniz. qətiyən TOR Brauzerdən istifadə edərək heç bir ödəniş edilməməlidir.
Əgər siz komputerinizdə TOR brauzeri quraşdırıb ondan istifadə edirsinizsə userin məlumatlarını izləmək çətinləşir.TOR brauzerindən istifadə edərək senzuralanmış və ya bloklanmış saytlara giriş etmək, öz məxfiliyini qorumaq və öz userinizin izlənməsindən qaçmaq mümkündür. TOR həm də deep və dark web-ə giriş üçün geniş istifadə olunur.
TOR-un əsas funksiyaları:
1. Anonimlik: IP ünvanınız gizli qalır və şəxsi məlumatlarınız aşkar olunması çətinləşir.
2.Şifrələmə: Məlumatlarınız bir neçə fərqli routerlərdən keçərək şifrələnir.
3.Məxfilik: İzlənmədən qorunmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Qeyd: Lakin TOR brauzerindən istifadə edərkən sürət azalması və bəzi saytların ona girişin qarşısını alması kimi məhdudiyyətlərlə də qarşılaşa bilərsiniz.
TOR Brauzerinin necə işlədiyiniz addım addım izah edək:
TOR (The Onion Router) şəbəkəsi internet üzərində anonimlik və məxfilik təmin etmək üçün xüsusi bir yönləndirmə texnologiyasından istifadə edir.
User TOR Brauzerinə Qoşulur
User TOR brauzerini işə saldıqda, brauzer TOR şəbəkəsinə qoşulur. TOR şəbəkəsi minlərlə könüllü tərəfindən idarə olunan serverlərdən (nodes və ya relays) ibarətdir.
Routerin təsadüfi seçilməsi
Userin müraciəti, TOR şəbəkəsində üç fərqli serverdən keçərək internetə çatır:
- Giriş Nod (Entry Node): Bu, istifadəçinin ilk qoşulduğu serverdir və onun internetə olan əlaqəsini TOR şəbəkəsinə yönləndirir.
- Orta Nod(Middle Node): Giriş serverindən gələn məlumatı alır və onu daha da şifrələyərək digər qovşağa göndərir. Bu server istifadəçinin şəxsi məlumatını və ya hardan müraciət etdiyini bilmir.
- Çıxış Nod(Exit Node): Son Serverdir və məlumatları şifrədən çıxararaq istifadəçinin getmək istədiyi yerə yönləndirir. Çıxış Server, yalnız userin TOR şəbəkəsindən hansı sayta getdiyini görür, lakin kimliyini bilmir.
Soğan Router yönləndirlməsi
TOR şəbəkəsi “soğan” kimi çox qatlı şifrələmə metodundan istifadə edir. Məlumatlar TOR serverləri arasında hərəkət edərkən hər serverdə bir qat şifrə açılır, ancaq hər server yalnız özündən əvvəlki və sonrakı serveri tanıyır. Bu, userin izlənilməsini çətinləşdirir:
- Giriş serveri sizin kim olduğunuzu bilir, lakin son hədəfi bilmir.
- Orta serveri yalnız giriş və çıxış qovşaqlarını görür.
- Çıxış Serveri yalnız müraciət etdiyiniz vebsaytı görür, lakin sizin kim olduğunuzu bilmir.
Axtarışa verdiyiniz məlumatlar internetə çatana qədər üç fərqli qatla şifrələnir:
- Userin məlumatları giriş serverində birinci qat şifrədən çıxarılır, orta serverə gedən məlumat isə hələ də şifrələnmiş qalır.
- Orta server birinci şifrəni açır və məlumatları çıxış serverinə göndərir.
- Çıxış serverinədə son qat açılır və məlumat hədəf serverə yönəldilir.
Məxfilik
Bu şifrəli yönləndirmə sayəsində məlumatlarınızın haradan gəldiyini, kimin göndərdiyini və hara getdiyini bilmək çətinləşir. Hətta çıxış serveri saytın məzmununu açır, lakin sizin kim olduğunuzu bilmir.
Qısaca:
TOR istifadəçisinin müraciəti üç fərqli serverdən keçərək, hər serverdə məlumatlar müxtəlif qatlarla şifrələnir və bu da userin izlənməsini olduqca çətinləşdirir.
TOR brauzerini qurmaq və istifadə etmək çox asandır. Bu proses, həm Windows, macOS, Linux, həm də mobil cihazlar (Android) üçün mümkündür. Aşağıda addım-addım TOR brauzerini necə qura biləcəyinizi izah edirəm:
Windows, macOS və Linux Üçün TOR Brauzerinin Qurulması
1. TOR Brauzerinin Yüklənməsi
- TOR brauzerini yükləmək üçün rəsmi TOR veb saytına daxil olun: torproject.org.
- “Download” bölməsinə keçin və cihazınıza uyğun versiyanı seçin (Windows, macOS, Linux).
2. TOR Brauzerini Quraşdırmaq
- Windows Üçün:
- Yüklənmiş
.exefaylını açın. - Yüklənmə qovluğunu seçin və “Install” düyməsini basın.
- Quraşdırma tamamlandıqdan sonra “Finish” düyməsini basın.
- TOR brauzer avtomatik olaraq işə düşəcək.
- Yüklənmiş
- macOS Üçün:
- Yüklənmiş
.dmgfaylını açın. - TOR brauzer simvolunu “Applications” qovluğuna sürükləyin.
- Quraşdırma tamamlandıqdan sonra “Applications” qovluğundan TOR brauzerini işə salın.
- Yüklənmiş
- Linux Üçün:
- Yüklənmiş
.tar.xzfaylını açın. - Faylları bir qovluğa çıxarın.
- Terminalda həmin qovluğa keçin və
./start-tor-browser.desktopəmri ilə brauzeri işə salın.
- Yüklənmiş
3. TOR Brauzeri ilə TOR şəbəkəsinə Qoşulmaq
- Brauzer açıldıqdan sonra sizdən TOR şəbəkəsinə qoşulmağınızı xahiş edəcək.
- “Connect” düyməsinə basın.
- Bir neçə saniyə ərzində TOR şəbəkəsinə qoşulma tamamlanacaq və siz anonim olaraq internetə daxil ola biləcəksiniz.
4. Məxfilik və Təhlükəsizlik Ayarları
- TOR brauzeri işə düşdükdən sonra məxfilik və təhlükəsizlik səviyyələrini tənzimləmək üçün yuxarı sağ küncdəki “Settings” bölməsinə daxil olun.
- “Security Settings” bölümündə təhlükəsizlik səviyyəsini artıra və ya aşağı sala bilərsiniz (məsələn, bəzi JavaScript elementlərinin bloklanması üçün).
Android Üçün TOR Brauzerinin Qurulması
1. TOR Brauzerinin Yüklənməsi
- Google Play Store-dan TOR brauzerini yükləyin. Axtarış bölməsinə “Tor Browser” yazaraq rəsmi tətbiqi tapın və yükləyin.
- Alternativ olaraq, torproject.org-dan da APK faylını yükləyə bilərsiniz.
2. TOR Brauzerini Quraşdırmaq
- Yüklənmiş tətbiqi açın və ilk quraşdırma addımlarını tamamlayın.
3. TOR Şəbəkəsinə Qoşulmaq
- Tətbiqi açdıqdan sonra “Connect” düyməsini sıxaraq TOR şəbəkəsinə qoşulun.
- Şəbəkəyə qoşulduqdan sonra məxfiliklə internetdə gəzməyə başlaya bilərsiniz.
Qurulma ilə bağlı Təhlükəsizlik Məsləhətləri:
- TOR brauzerindən istifadə edərkən məxfiliyinizin qorunmasını təmin etmək üçün HTTPS olan vebsaytlara üstünlük verin.
- Tətbiq və ya əlavə proqramlar yükləməkdən çəkinin, çünki onlar anonimliyinizi poza bilər.
- TOR brauzerini yalnız rəsmi mənbələrdən yükləyin ki, təhlükəsiz olduğuna əmin olasınız.
