Şəbəkə Modelləri OSI və TCP/IP

Şəbəkənin inkişaafda olduğu zamanlarda vəziyyət çox xaotik idi.Belə ki,hər istehsalçının demək olar ki,öz modeli var idi.Ən də dəhşətlisi isə bir istehsalçının modeli digər istehsalçının modelinə uyğun gəlmirdi.Bu problemi həll etmək üçün 1984-cü ildə ISO (International for Organization Standardization) OSI modelini ərsəyə gətirdi.

OSI Modelinin 7 Qatı:

1. Physical Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat fiziki rabitə vasitələrini və elektriki, optik və ya radio dalğalarını istifadə edərək bitlərin ötürülməsini təmin edir.
   • Məsələn: Ethernet kabelləri, Wi-Fi, RJ-45 konnektorları.
2. Data Link Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat bitləri çərçivələrə (frames) çevrir və onların səhv yoxlamasını, axın idarəsini təmin edir. Bu qat həmçinin MAC (Media Access Control) adreslərini idarə edir.
   • Məsələn: Ethernet, Wi-Fi, PPP (Point-to-Point Protocol).
3. Network Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat şəbəkə içində paketlərin istiqamətləndirilməsi (routing) və ünvanlamanı (addressing) təmin edir. İnternet protokolü (IP) bu qatda fəaliyyət göstərir.
   • Məsələn: IP (Internet Protocol), ICMP (Internet Control Message Protocol).
4. Transport Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat məlumat axınını təmin edir, məlumatların etibarlılığını və sıralamasını yoxlayır. TCP (Transmission Control Protocol) və UDP (User Datagram Protocol) bu qatda fəaliyyət göstərir.
   • Məsələn: TCP, UDP.
5. Session Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat iki proqram arasında əlaqələrin (sessions) idarə edilməsini təmin edir, əlaqələrin açılması, idarə olunması və bağlanmasını təşkil edir.
   • Məsələn: RPC (Remote Procedure Call), SMB (Server Message Block).
6.  Presentation Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat məlumatların təqdimatını təmin edir, məlumatların formatını uyğunlaşdırır, şifrələmə və kodlaşdırma funksiyalarını yerinə yetirir.
   • Məsələn: JPEG, GIF, SSL/TLS (şifrələmə).
7. Application Layer:
   • Əsas Funksiyaları: Bu qat istifadəçi proqramlarının şəbəkə xidmətlərinə çıxışını təmin edir. Tətbiq qatında çalışan protokollar istifadəçi tələblərini şəbəkəyə yönləndirir.
   • Məsələn: HTTP, FTP, SMTP.

OSI Modelinin Üstünlükləri:

• Standartlaşdırma: Şəbəkə protokollarının və cihazlarının standartlaşdırılması sayəsində müxtəlif istehsalçıların avadanlıqları bir-biri ilə uyğunlaşa bilir.
• Modularlıq: Şəbəkə problemlərinin hər bir qatda ayrılması və həll edilməsi, problemlərin müəyyənləşdirilməsi və həllini asanlaşdırır.
• Ümumi Anlayış: Şəbəkə arxitekturasının və funksiyalarının anlaşıqlı və izah edici bir şəkildə təqdim edilməsi.

OSI modelinin və TCP/IP modelinin müxtəlif qatları arasında bir sıra fərqliliklər mövcuddur. Bu iki model şəbəkə protokollarını və kommunikasiya proseslərini təhlil etmək üçün istifadə olunur, lakin onların strukturları və yanaşmaları fərqlidir.

OSI Modeli:

OSI (Open Systems Interconnection) modelinin 7 qatlı strukturu var:

1. Physical Layer: Hardware səviyyəsində bitlərin ötürülməsi.
2. Data Link Layer: Çərçivələrin (frames) idarə edilməsi, səhv yoxlaması, MAC ünvanlaması.
3. Network Layer: Paketlərin yönləndirilməsi (routing), IP ünvanlaması.
4. Transport Layer: Məlumat axını, səhv düzəlişi, TCP və UDP.
5. Session Layer: Proseslər arasında əlaqələrin idarə olunması.
6. Presentation Layer: Məlumatların kodlaşdırılması və formatlaşdırılması.
7. Application Layer: İstifadəçi proqramları ilə şəbəkə xidmətləri arasında əlaqə.

TCP/IP Modeli:

TCP/IP modelinin dörd qatlı strukturu var:

1.  Link Layer: OSI modelinin Fiziki və Verilənlər Bağlantısı qatlarını əhatə edir. Bu qat hardware səviyyəsində rabitə və çərçivələrin idarə edilməsini təmin edir.
2. Internet Layer: OSI modelinin Şəbəkə qatına uyğun gəlir və IP ünvanlaması, paket yönləndirilməsi kimi funksiyaları təmin edir.
3. Transport Layer: OSI modelinin Nəqliyyat qatına uyğun gəlir. TCP və UDP kimi protokollar bu qatda fəaliyyət göstərir.
4. Application Layer: OSI modelinin Tətbiq, Təqdimat və Sessiya qatlarını əhatə edir. İstifadəçi proqramları və şəbəkə xidmətləri bu qatda fəaliyyət göstərir.

Fərqliliklər:

1. Model Strukturu:
   • OSI Modeli: 7 qatlıdır, hər qat spesifik funksiyaları yerinə yetirir və öz aralarında aydın bir ayrılıq mövcuddur.
   • TCP/IP Modeli: 4 qatlıdır, qatların bir-biri ilə birləşməsi daha genişdir, bəzən OSI qatlarını birləşdirir.
2. Layların Məzmunu:
   • OSI Modeli: Hər qatın özünəməxsus funksiyaları var (məsələn, Təqdimat Qatı məlumatların kodlaşdırılmasını təmin edir).
   • TCP/IP Modeli: Bəzi OSI qatlarını birləşdirir (məsələn, Tətbiq Qatı OSI-nin Tətbiq, Təqdimat və Sessiya qatlarını birləşdirir).
3. İstifadə:
   • OSI Modeli: Daha çox nəzəri bir çərçivə olaraq istifadə olunur və şəbəkə protokollarının konseptual anlaşılması üçün nəzərdə tutulub.
   • TCP/IP Modeli: Praktik olaraq geniş şəkildə istifadə olunur, çünki İnternet və digər şəbəkə tətbiqləri TCP/IP protokollarına əsaslanır.
4. Tarix və İnkişaf:
   • OSI Modeli: ISO (International Organization for Standardization) tərəfindən təklif olunub və şəbəkə kommunikasiya standartlarının inkişafına yönəldilib.
   • TCP/IP Modeli: ARPANET (İnternetin əvvəlki forması) tərəfindən inkişaf etdirilmişdir və şəbəkə protokolları arasında geniş şəkildə tətbiq olunub.

Ümumi Yanaşma:

• OSI Modeli: Yaxından təhlil etmək və müxtəlif protokolların funksiyalarını anlamaq üçün daha təfərrüatlı bir çərçivə təqdim edir.
• TCP/IP Modeli: Praktik tətbiqlərə və real dünya şəbəkə protokollarına əsaslanan daha konkret və tətbiqat yönümlü bir modeldir.

Beləliklə, hər iki model şəbəkə kommunikasiya proseslərini fərqli bucaq altında təsvir edir və fərqli məqsədlər üçün istifadə olunur. OSI modeli nəzəri və təhsil məqsədli bir çərçivə təqdim edir, TCP/IP modeli isə real dünya şəbəkə protokollarını təsvir edir və tətbiq edir.